lạ, to như con ngỗng đậu đến quằn
nhánh cây. Một con điêng điểng ngóc cổ lên mặt nước, thoạt trông tôi tưởng là
một con rắn từ dưới nước cất đầu lên. Khi thuyền chúng tôi chèo đến gần, nó bèn
ngụp xuống lặn mất. Chốc sau đã lại thấy nó nổi lên gần bờ, mỏ ngậm con tôm
xanh gần bằng cổ tay còn đang vung râu cựa quậy. Tôi mê quá! Mà thằng Cò cũng
mê như tôi. Hai đứa cùng ước: phải chi mình được dừng thuyền lại đây vài hôm để
bắt chim thì phải biết! Chim từ những đâu tập trung về ở đây, nhiều không thể
nói được! ở đây, còn có rất nhiều giống chim lạ, không thấy bày bán ở chợ Mặt
Trời. Chúng đậu thấp lắm, đứng dưới gốc cây có thể thò tay lên tổ nhặt trứng
một cách dễ dàng. Tôi chồm người ra be thuyền, kêu to:

- Dừng
lại đây bắt một mớ chim đi, tía!

- Sân
chim có chủ, không bắt của người ta được đâu! -Tía nuôi tôi bảo.

- Bộ
họ nuôi nó sao? Chim trời cá nước, ai bắt được nấy ăn chứ!

- Đúng
là không ai nuôi. Nhưng chim về ở trên vùng đất của ai thì nó thuộc về tài sản
của người đó. Họ phải đóng thuế hằng năm như đóng thuế ruộng đấy, con ạ. Thấp
thoáng trong xa, bốn năm người quảy giỏ, cầm sào trúc có ngoéo sắt đang ngoéo
cổ chim non xuống bắt. Coi bộ dễ hơn bắt gà nhốt trong chuồng. Tiếng chim kêu
vang động bên tai, nói chuyện không nghe nhau được nữa. Thuyền chúng tôi chèo
đi hơn ba nghìn thước rồi mà hãy còn thấy chim đậu trắng xóa trên những cành
cây gie sát ra sông.



Nếu như có ai bảo tôi quay trở lại một nơi nào đó - một bến chợ hoặc
một xóm làng chẳng hạn, nơi mà tôi đã rời đi cách đó chừng dăm ngày -
trở lại bằng đúng con đường cũ mà không được hỏi ai đường đi, thì tôi sẽ chịu thôi. Chỉ mới đi qua một lần thì dứt khoát là không thể nhớ và
không dễ dàng nhận ra con đường cũ. Trông chỗ nào cũng như chỗ nào. Càng đổ gần về hướng mũi Cà Mau thì sông ngòi, kênh rạch càng bủa giăng chi
chít như mạng nhện. Trên thì trời xanh dưới thì nước xanh, chung quanh
mình cũng chỉ toàn một sắc xanh cây lá. Tiếng rì rào bất tận của những
khu rừng xanh bốn mùa, cùng tiếng sóng rì rào từ biển Đông và vịnh Thái
Lan ngày đêm không ngớt vọng về trong hơi gió muối -thứ âm thanh đơn
điệu triền miên ấy ru ngủ thính giác, càng làm mòn mỏi và đuối dần đi
tác dụng phân biệt của thị giác con người trước cái quang cảnh chỉ lặng
lẽ một màu xanh đơn điệu. Từ khi qua Chà Là, Cái Keo... rồi bỏ con sông
Bảy Háp xuôi thuyền trôi theo dòng, thì tôi bắt đầu có cảm giác trên
đây... ở đây, người ta gọi tên đất tên sông không phải bằng những danh
từ mỹ lệ, mà cứ theo đặc điểm riêng biệt của nó mà gọi thành tên. Chẳng
hạn như gọi rạch Mái Giầm, vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái
giầm cọng tròn xốp nhẹ, trên chỉ xòa ra độc một cái lá xanh hình chiếc
bơi chèo nhỏ; gọi kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập không biết cơ man nào là bọ mắt đen như hạt vừng, chúng cứ bay theo thuyền từng bầy như những đám
mây nhỏ, ta bị nó đốt vào da thịt chỗ nào là chỗ đó ngứa ngáy nổi mẩn đỏ tấy lên; gọi kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con
ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây. (Ba khía là một loại còng
biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).
Còn như xã Năm Căn thì nghe nói ngày xưa trên bờ sông chỉ độc có một cái lán năm gian của những người tới đốn củi hầm than dựng nên, cũng như Cà Mau là nói trại đi theo chữ Tức khơ mâu tiếng Miên nghĩa là "nước đen". Thuyền chúng tôi chèo thoát qua kênh Bọ Mắt, đổ ra con sông Cửa Lớn,
xuôi về Năm Căn. Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng.

Thuyền xuôi giữa dòng con sông rộng hơn ngàn thước, trông hai bên bờ, rừng được dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận. Cây đước
mọc dài theo bãi, theo từng lứa trái rụng, ngọn bằng tăm tắp, lớp này
chồng lên lớp kia ôm lấy dòng sông, đắp từng bậc màu xanh lá mạ, màu
xanh rêu, màu xanh chai lọ... lòa nhòa ẩn hiện trong sương mù và khói
sóng ban mai. Chợ Năm Căn nằm sát bên bờ sông, ồn ào, đông vui tấp nập.
Vẫn là cái quang cảnh quen thuộc của một xóm chợ vùng rừng cận biển
thuộc tỉnh Bạc Liêu, với những túp lều lá thô sơ kiểu cổ xưa nằm bên
cạnh những ngôi nhà gạch văn minh hai tầng, những đống gỗ cao như núi
chất dựa bờ, những cột đáy, thuyền chài, thuyền lưới, thuyền buôn dập
dềnh trên sóng... Nhưng Năm Căn còn có cái bề thế của một trấn "anh chị
rừng xanh" đứng kiêu hãnh phô phang sự trù phú của nó trên vùng đất cuối cùng của Tổ quốc. Những bến vận hà nhộn nhịp dọc dài theo sông; những
lò than hầm gỗ đước sản xuất loại than củi nổi tiếng nhất của miền Nam;
những ngôi nhà bè ban đêm ánh đèn măng-sông chiếu rực trên mặt nước như
những khu phố nổi, và nơi đây người ta có thể cập thuyền lại, bước sang
gọi một món xào, món nấu Trung Quốc hoặc một đĩa thịt rừng nướng ướp
kiểu địa phương kèm theo vài cút rượu, ngoài ra còn có thể mua từ cây
kim cuộn chỉ, những vật dụng cần thiết, một bộ quần áo may sẵn hay một
món nữ trang đắt giá chẳng hạn, mà không cần phả