theo dòng nước. Hai bên bờ sông, hết lá dừa
nước thì đến gai chà là. Rừng cây chà là với những ngọn san sát giao nhau, mặt
trời phải khổ sở lắm mới chiếu xuyên qua được những tàu gai dày đặc, để lọt một
vài đốm sáng xuống mặt đất sình lầy đen kịt. Nhiều con rắn mai gầm khoang đen
khoang vàng nằm khoanh như những đống dây thừng, nghếch mồm lên gốc cây chà là
mọc sát mé nước đã bị sét đánh cháy thành than. Đôi khi tôi quơ mái chèo gạt
lên mình rắn mà nó cũng không thèm chạy. Hết rừng chà là lại đến đồng cỏ. Bốn mặt
chân trời, sắc cỏ nối liền với sắc trời xanh biếc. Loài cỏ cao xứ nhiệt đới cao
lấp mất đầu người, mọc lưu niên trên những đầm lầy, bất cứ mùa nào cũng vươn
thẳng ngọn xanh reo hát dưới mặt trời. Lâu lâu, gió từ hướng biển thổi vào lướt
chạy vi vu trên đầm cỏ; gió chạy đến đâu, cỏ rạp mình cúi xuống đến đó, làm cho
cánh đồng cứ gợn lên như sóng nổi. Trên mặt biển cỏ xanh rờn ấy, những đàn cò
trắng chấp chới bay, không biết cơ man nào mà kể xiết. Tôi dừng chèo, quay vào
khoang thuyền:

- Cò ơi! Mày gắng ngồi dậy coi. Cò bay trên
đồng cỏ nhiều lắm đây, Cò này!

Thằng Cò biết tôi trêu nó, nhưng cũng tốc
chiếu ra, xoay người nằm sấp trong mui nhìn lên cánh đồng. Nó nhoẻn miệng cười
không thành tiếng.

- Chưa ăn thua gì đâu! Còn nhiều hơn thế
nữa...

Rồi nó lại xoay người nằm co lại, kéo chiếu
đắp lên. Tôi nghe nó rên ư... ư... dưới lớp chiếu tùm hum, thương nó không để
đâu cho hết. Má nuôi tôi thở dài:

- Không biết chừng nào mới tới sróc Miên để
kiếm thuốc cho thằng bé.

Tía nuôi tôi đưa tay lên che mắt nhìn vào chân
trời, nơi có những đầu cây thốt nốt vươn thẳng lên mờ mờ xa tít, trông chỉ to
hơn cái nấm.

- Chèo một mạch hết con nước này thì đến
thôi. Gắng lên, nghe An!

Tôi không còn điều khiển được hai cánh tay
nữa. Nó cứ nặng trình trịch và cứng như hai khúc gỗ lắp vào đôi vai đã mỏi dừ
của tôi. Nhưng khi nghe tía nuôi tôi hồ hởi nói thế, tôi cũng cười:

- Con còn chèo được mà. Chưa mỏi lắm đâu, tía
ạ!

Má nuôi tôi từ trong mui lom khom bước ra,
bảo tôi:

- Vào nghỉ tay đi. Để đó cho má!

Và bà cầm lấy guốc chèo, đẩy tôi vào mui. Tôi
nằm xuống bên thằng Cò, chưa kịp xoay trở lấy thế nằm cho ổn thì cơn buồn ngủ
đã kéo tới khép chặt đôi mi mắt nặng trịch của tôi lại rồi...

Quá trưa hôm đó, chúng tôi vào đến sróc Miên.
Những giồng cát liên tiếp nối nhau chạy dọc theo hai bờ con sông nhỏ mà chúng
tôi đang rẽ vào. Hơi nóng rừng rực từ giồng cát bốc lên làm hoa cả mắt. Nắng
đốt vàng ngọn cỏ, thiêu vàng lá tre. Lâu lâu có một luồng gió từ xa chạy tới,
cuốn từng vầng cát lớn bay mù mịt, phủ mất bóng những đàn bò uể oải đứng gặm cỏ
khô dưới những tầng cây thốt nốt, khiến cho tôi có cảm giác những con bò mộng
to tướng ấy đã bị cuốn theo vầng cát, bay lên biến mất giữa trời. Bọn trẻ chăn
bò trần truồng tắm dưới mé sông, lặn ngụp, té nước vào nhau, reo hò inh ỏi. Đứa
nào đứa nấy da cứ đen bóng như bôi nhọ mỡ. Một thằng bé tóc xoăn như bụt ốc,
cầm roi bò đứng trên bờ, không tắm nhưng cũng cứ trần như nhộng. Giữa cái bụng
tròn như quả bóng bơm căng của nó, một sợi dây nịt mới toanh thắt ngang. Tự
nhiên, tôi cũng cảm thấy bụng mình như đau đau tức tức. Thấy tôi liếc mắt ngó,
nó nhe răng ra cười. Hàm răng trắng nõn của nó đều tăm tắp như hạt ngô rất đẹp.
Trên con đường mòn như rắn lượn dắt vào xóm, có chiếc xe trâu bánh gỗ kéo lúa
đi cót... két... cót... két... Một người đàn ông cởi trần, đầu không đội mũ,
vận chiếc xà-rông đỏ đi trước xe lúa, tay cầm sợi thừng dắt theo con trâu. Hai
người đàn bà còn trẻ, dong dỏng cao, đều mặc một kiểu áo bít bùng may hở cổ
xuống gần giữa ngực, mỗi người đội trên đầu một vò nước bằng đất sét nung, chậm
rãi bước sau xe. Hai cái bóng phụ nữ cổ thon thon hình cổ lọ, dường như lúc nào
cổ họ cũng rướn lên để giữ thăng bằng cho hai chiếc vò đất, nổi bật lên đẹp như
những tượng phù điêu bằng đá khắc hình các vũ nữ Khơ-me mà tôi đã từng thấy
trong ảnh ở một quyển du ký nói về đất Cao Miên. Cảnh vậy chung quanh đều chìm
trong một màu vàng buồn bã, rừng rực hơi nắng; chỉ có ngọn những cây thốt nốt
cao lêu nghêu là còn giữ được sắc lá màu xanh. Thuyền chúng tôi đi qua một dãy
nhà vách phên trống hoác. Một con chim chài chài sắc lông xanh có bộ ức đỏ
tuyệt đẹp đậu trên cái giàn cúng ma cất dựa bờ sông, nghe động tiếng mái chèo,
giật mình bay vụt lên, mất hút giữa nền trời xanh. Chúng tôi đậu thuyền lại bên
một doi cát, sửa soạn bữa cơm chiều.

Tía nuôi tôi thay áo, bịt khăn mới, dắt tôi
lên chùa xin thuốc cho thằng Cò. Chúng tôi đi được một quăng thì con Luốc phóng
lên bờ chạy theo. Đuổi mãi nó cũng không quay lại, tôi đành phải cho nó đi theo
bên tôi. Tới ngôi nhà sàn đầu xóm nằm thấp thoáng trong một lũy tre, tía nuôi tôi
đứng ở cửa gọi vọng vào hỏi thăm lối lên chùa. Người chủ nhà mặc may-ô trắng,
vận xà-rông tơ kẻ ca-rô đen, đứng trên sàn chỉ trỏ về phía những cây xoài cổ
thụ, nói lăng líu một hồi. Hai người nói với nhau bằng tiếng Miên, tôi không
biết họ nói gì, phần thì bị