vũ trang, của
dân chúng từ các làng quận xa xôi kéo về tỉnh mừng ngày hội lớn có một không
hai đó. Thực ra thì bấy giờ tôi cũng không hiểu hết ý nghĩa của danh từ
"độc lập" là ra sao cả. Chỉ biết rằng thằng cò Tây, bọn lính Tây
trong thành san-dá trước đây hay đuổi học sinh chúng tôi và thường bắt bớ đánh
đập dân chúng, đã bị mình bắt bỏ vào khám sau một hồi chúng nó nổ súng lẹt đẹt
chống cự lại ta, và bọn binh lính Nhật đóng trong thành phố lúc trước, giờ đây
ra đường cúi mặt xuống, lê chiếc gươm dài như lê một khúc củi mục mà đi thất
thểu.

Và tất cả các công sở, nhà máy trước kia do
bọn chủ Pháp, chủ nhật cai quản, nay đầu thuộc về mình.

Chưa được hai mươi hôm, bỗng xôn xao nghe tin
giặc pháp lại nổ súng đánh ta ở Sài Gòn. Thành phố tôi còn đang vui tở mở như
bọn trẻ chúng tôi thi chỉ qua một đêm nghe biến cố, đã trở nên nghiêm nghị như
một cụ già. Ông già Tám đánh xe ngựa ở sát cạnh nhà tôi lúc nào cũng sẵn sàng
một ngọn tầm vông, chỉ chờ dịp xông ra đâm chết lũ giặc. Người ta rèn vũ khí,
người ta chuẩn bị lương khô, "ai có dao dùng dao. có mác dùng mác" -
đúng như lời trong bảng hiệu triệu của hai ông Hoàng Quốc Việt và Cao Hồng Lãnh
thay mặt Tổng bộ Việt Minh kêu gọi dân chúng xông ra bảo vệ nền độc lập của Tôi
quốc mới phôi thai.

Này thanh niên ơi, đứng lên đáp lời sông
núi...

Trong dêm dài mù mịt tầm tã giọt mưa rơi, hay
giữa ngày nắng chói chang dưới ánh mặt trời nóng như thiêu như đốt ở khắp góc
phố, bờ sông, ngõ hẻm, bãi chợ, đầu cầu trong những khu vườn ngoại Ô lan dài
đến tận ruộng đồng và các xóm làng xa, tiếng hát cứ bồng lên như sóng, âm vang
chưa dứt đầu này đã nghe nổi.lên dồn dập ở chỗ cuối kia. Hình như không phải là
người ta đang hát, mà họ gào lên với tết cả tâm hồn khát khao yêu nước yêu độc
lập thì đúng hơn... Ủy ban nhân dân Nam Bộ từ Sài Gòn chuyển về đóng ở thành
phố tôi, binh sĩ bị thương ở các mặt trận chung quanh Sài Gòn - Chợ Lớn chở về
nằm chật các giường bệnh của y viện tỉnh. Ngày nào cũng có đoàn xe tô chở thanh
niên Tiền phong, thanh niên Cứu quốc, cảm tử quân từ trong thành phố chạy ra
hướng Trung lương đi về các vùng Phú Lâm, Chợ Đệm, nơi đang diễn ra các trận
đánh ác liệt giữa các sư đoàn dân quân cách mạng với bọn giặc Pháp núp sau lưng
bọn lính ăng-lê lính Ấn Độ mang danh nghĩa Đồng minh vào tước khí giới Nhật và
lén lút từ trong thành phố đánh ra.

Đêm, tôi thường rất ít ngủ. Giấc ngủ cứ chập
chờn trong tiếng bánh ôtô chuyển rung động phố chở thanh niên ra mặt trận,
trong những lời hát sôi nổi bằng giọng trầm hùng của những anh sinh viên, học
anh cỡ lớn

“xếp bút nghiên lên đường tranh đấu, xếp bút
nghiên coi thường công danh..."

Có khi tôi chiêm bao thấy mình đã lớn mặc áo
sơ mi trắng lồng vào quần sóc đen, đầu đội nón bàng rộng vành, bên lưng đeo dao
găm, tay cầm tầm vông đứng gác trước trụ sở Uy ban nhân dân như một anh thanh
niên Tiền phong thực thụ. "Đánh giặc cũng vui chứ Tôi thường nghĩ như vậy
và háo hức tiếc mình vì còn bé quá, không được theo các anh ra mặt trận.”

Giặc đã tiến xuống đến gần Tân An. Ta vẫn còn
án ngữ ở hai đầu cầu quan trọng trên hai con sông Vàm Cỏ Đông và Vàm Cỏ Tây, thì
chưa dễ gì chúng có thể tới tỉnh Định Tiếng này được...

Một đêm, tôi dang ngủ
bỗng giật mình choàng dậy.

Tiếng gì y như tiếng bọn
giặc tấn công... Đùng... oang... áng… oàng

Hai chân tôi đạp lung tung mà cũng không rút
ra được khỏi chăn. Trong nhà tối đen. Một tiếng nổ, hai tiếng nổ, ba tiếng nổ.
Rồi một tràng dài tiếng nổ liền theo, không đếm xuể nữa.

- Ông ơi? Tây tới rồi, ông ơ... ơ... oi! - má
tôi hét thất thanh. Tiếng chân má tôi quờ quạng dò tìm đôi guốc.

Ba tôi đập mạnh tay xuống bàn:

- Im! Để nghe coi phải không đã? Làm gì mà
cuống lên... như giặc tới vậy?

Má tôi lại hét:

- Tây tới bên nách rồi, ông còn đứng đây chờ
nghe? An ơi dậy mau! Tây tới rồi, con ơi!

Tôi nhảy phóc xuống giường, dụi mắt lia lịa.
Tôi chạy va đầu vào một cái ghế. Cả người, cả ghế ngã đổ lổng chổng. Tay tôi sờ soạng mãi vẫn không tìm được lối ra khỏi
buồng.

Tiếng guốc chạy lốp cốp ra phòng ngoài. Nghe
hơi thở hổn hển vụt qua trước mặt, tôi lao tới ôm chầm lấy má tôi súng đại liên
nổ pập pập... một tràng dài. Tiếng ào ào khủng khiếp chạy trên rời như một cái
chổi khổng lồ bằng sắt quét không khí, cuốn theo những luồng gió hút ghê rợn.
Trẻ con các nhà hàng xóm khóc vang dậy. Bỗng nghe cánh cửa chớp bật
"kẹt" một tiếng. ánh điện đường ùa vào nhà sáng rực. Ba tôi đã đứng đấy,
hai tay vịn vào thành cửa sổ, chồm người ra ngoài quan sát. Má tôi vẫn ngồi
trên nền gạch, đầu tóc xòa tung phủ xuống mắt tôi.

Đôi mắt má tôi mở thao láo vì sợ hãi, hai bàn
tay bà run run ôm chặt lấy tôi. Tôi toan gỡ tay má tôi.để chạy ra ngoài xem thế
nào, thì ánh diện ngoài đường vụt tắt.

Tiếng guốc khua lộp cộp bên các nhà hàng xóm,
tiếng trẻ con khóc cũng đồng thời im bặt. Một sự im lặng mênh mông ập xuống
nặng nề ghê rợn. Đột nhiên tiếng súng lại đùn