là: người vợ mới cưới của Lý Sơn.

Cũng trong Tử bất ngữ của Viên Mai, quyển chín, có đoạn nói về “Giang DậtLâm”. Người vợ của Giang Dật Lâm qua đời, đến ngày “hồi sát”, anh tanhất định không tránh đi nơi khác. Khi vong hồn của người vợ quay lại,Giang hỏi: “Nghe nói người chết có quỷ tay sai áp giải nên bị câu thúc,gò bó, mất tự nhiên, khi vong hồn quay về lại có hung thần theo sát, cớsao nàng trở về lại chỉ có một mình vậy?” Người vợ đáp: “Hung thần chỉquản thúc và lính lệ cũng vậy, có phạm tội thì mới bị dùng dây trói lạimà giải đi. Chốn âm phủ biết thiếp không hề phạm tội, lại vì một lẽđường tiền duyên với phu quân vẫn chưa đoạn, nên cố ý cho thiếp một mình quay trở về.” Đây là một loại chuyện linh hồn mượn dịp hồi sát để phụcsinh, cũng có thể liệt vào loại chuyện viết về vong linh hồi sát. Nhưngngoài những điều kể trên, nguyên nhân khiến tôi dẫn ra một cách có mứcđộ những cuốn sách này làm ví dụ là vì không muốn bạn đọc phải xem lạinhững câu chuyện linh hồn quy sát mà về hình thức đều gần giống nhau.(Thanh Thang Dụng Trung trong Dực quynh bại biên, quyển sáu, có đoạn nói tới việc phân loại thành hai loại truyền về “hồi sát”)

Như vậy,trong loại chuyện kể trên, nói tới câu chuyện về hung thần, hồi sát, đóchẳng phải cũng là một hình tượng khác của vong hồn hay sao? Điều vốn bị coi là tai ương, là hung thần rốt cuộc lại chính là những vong hồn haynói một cách khác chính là dị vật. Mặc dù trong cách nói, chúng ta vẫnthiên về khuynh hướng gọi đó là vong hồn, nhưng trên thực tế tất cả đềukhông thể khẳng định được một cách rõ ràng. Do đó, hình ảnh hung thầncũng chỉ là một cách nói theo quan niệm của số đông mà thôi. Vì không có ai từng tận mắt nhìn thấy hung thần, hoặc giả nếu có một người nào đókhẳng định anh ta đã từng nhìn thấy thần tai ương, thì chắc chắn anh tachỉ nhìn thấy một cái gì đó khiến anh ta có cảm giác đó chính là hungthần mà thôi. Cho nên cái gọi là “sát” hay “ương” ở đây bản chất chỉ làmột hình dáng mơ hồ nào đó, là cái mà trong một cuốn sách gọi là sựvướng víu vô hình, khó diễn đạt. Như trong Dạ đàm tùy lục đưa ra năm vídụ, cách diễn đạt thứ nhất là: “Đột nhiên có một cơn gió lốc ào tới thổi tắt đèn, một bóng đen ẩn hiện trên một tấm lưới đánh cá, ngọn lửa xanhbiếc, long lanh như đá quý, sáng bóng như tiền.” Cách diễn đạt thứ hai:“Đột nhiên thấy một vật màu đen, trông như một đám tóc rối, từ mười tấcđất ngoi lên, xoay tròn không ngớt. Lúc đầu thì to như mặt trời nhô lêncao, dần dần nhỏ như cái bát, rồi như cái chén, cuối cùng lăn lộn rồichui vào trong một cái lỗ dưới gầm giường, một lát sau lại ra ngoài, coro quay tròn không nghỉ, một lúc lâu sau thì mất tăm.” Cách hình dungthứ ba: “Ngọn đèn đột nhiên tắt lịm, một vật giống như cái vòi dài, hayđồ hút rượu mờ mờ ẩn hiện, phát ra tiếng động “gừm, gừm” đầy ghê sợ, rồi bỗng dưng ngã lăn xuống đất, biến thành một con mèo lớn, khuôn mặttrắng bệch như người đánh phấn, bám vào đất quay tròn mấy vòng như đangdiễn trò cho người khác xem.” Cách hình dung thứ tư: “Đột nhiên một bàlão xuất hiện, cứ quanh quẩn bên dưới gầm giường, hai mắt sáng quắc nhưđính ngọc, tay chống gậy, hóa thành một con nhím, kêu lên những tiếngchít chít, rồi càng ngày càng co mình lại, bỗng nhiên hóa thành một lànkhói dày dặc, cuồn cuộn tản ra tứ phía, hoặc chui qua vách tường, hoặcbay lên đỉnh lều, tản ra rồi đi mất.” Cách miêu tả thứ năm: “Một ngườicon gái, cao khoảng gần mười tấc, đập mạnh vào khóa cửa sổ, từ cửa sổhiện ra một làn khói đen mù mịt, đúng lúc có làn gió thổi qua cuốn đimất.” Rõ ràng chi tiết miêu tả về hung thần trên đây đều là những hìnhảnh “tận mắt chứng kiến”. Nhưng những hình ảnh đó rất có thể chỉ là mộtsố cảnh sắc ban đêm, trong điều kiện ánh sáng mờ mịt không thấy rõ, lạiđúng lúc đầu óc cũng đang mơ màng, trạng thái bần thần, sợ hãi, cho nênnhững điều trông thấy trở nên hư hư thực thực, huyễn hoặc mơ hồ. Ngay cả người chứng kiến thần trí cũng không tỉnh táo dẫn đến nói những lời mêsảng, rối loạn… điều này rất đỗi tự nhiên. Nhưng nếu như có những ghichép, thống kê một cách chi tiết, cụ thể về “hung thần”, thì sẽ pháthiện ra một điều rất đặc biệt, thì ra “hung thần” trong các truyềnthuyết lại liên quan mật thiết đến một loài chim.

3.

Điềunày liên quan đến một tập tục khác trong dân gian, hoàn toàn không giống với tục “hồi sát” nói ở trên. Trong tục “xuất sát”, vị thần hung dữkhông phải là sự trở lại của vong hồn người chết, mà xuất hiện chính từtrong linh cữu của người chết. Đường Trương Độc trong Tuyên thất chí cóviết: “Tục truyền rằng, sau khi người chết chết được mấy ngày mà có mộtloài chim từ trong quan tài bay ra thì gọi là “sát”. Lại nói, có ngườikhi đi săn, anh ta giăng lưới bẫy chim, bẫy được một con chim lạ, mìnhdài khoảng năm thước, nhưng đến khi mở lưới để bắt chim thì mới ngỡngàng vì con chim mắc vào lưới đã biến mất từ lúc nào không rõ. Vô cùngkinh ngạc, anh ta đem câu chuyện kỳ lạ vừa rồi kể cho người dân sốngxung quanh đấy nghe, một người nói: “Trong làng có người chết mấy ngàynay rồi, thầy bói xem quẻ nói, hôm nay sẽ có “sát thần” tới. Đến nh