ng

quân bèn lệnh cho ba quân vào trong làng, ra ngoài chợ có ai bán gà dò, gà

trống đều mua hết về tế thần. Sau khi tế, nhất thiết tiết gà phải pha với rượu

chia đều cho ba quân mỗi người uống một hớp để tỏ sự đồng lòng, đồng sức, đồng

tâm trước thổ thần thổ địa. Sau lễ ăn thề, ba quân xuất kích nhằm hướng cửa Đại

Bàng dăng thế trận. Lần ấy, Vị tướng nhà Lý thắng lớn trên cửa Đại Bàng. Tướng

quân lại đưa binh sĩ trở về hội quân trên khu đất đầu làng Phương Trà, mở hội

khao quân, trọng thưởng mọi người, kể cả dân lành có công cơm nước cho ba quân

những ngày đồn trú ở làng. Từ ấy, uống rượu ăn thề trở thành tục lệ đời này

truyền đời khác của người làng Phương Trà, mỗi khi bước vào làm một công việc

gì lớn lao, ý nghĩa, cần sự đồng tâm, hiệp lực của tất cả mọi người. Tục lệ tốt

đẹp là thế, tồn tại đã từ bao nhiêu năm, kể cả những năm kháng chiến chống Pháp

đảng viên, du kích cũng vẫn tổ chức ăn thề mỗi khi địch o ép gắt gao, thế mà

chẳng hiểu sao hồi cải cách ruộng đất lại tự nhiên cấm ngặt. Thế nên từ ấy, lớp

các anh mới hiểu tục ăn thề khác đi, chứ đâu phải ăn thề là một việc làm mê tín

dị đoan mà bảo “lạc hậu!”.

Tôi sinh ra ở làng, lớn lên cũng từ nhà tranh, mái rạ, luỹ

tre làng. Tuy có đi xa, vào tận Quảng Nam, Đà Nẵng, nhưng tất cả mới ngót chục

năm, từ giữa năm sáu bảy đến cuối bảy nhăm xuất ngũ về địa phương, lại bám chóp

cày, nhìn đít trâu như bất cứ người đàn ông nào ở làng. Vậy mà giờ nghe thầy

tôi nói mới biết làng mình còn có một tục lệ đẹp đến thế, sao bấy nhiêu năm lại

bị lãng quên, hay người ta cố tình bỏ quên(ị?).

Tối hôm ấy, để mọi việc diễn ra suôn sẻ, chuẩn bị chu đáo,

nhưng không ồn ào, tôi hội ý chi uỷ mời toàn thể đảng viên trong chi bộ đến họp

ở nhà tôi. Chuyện khoán chui hôm trước chi bộ bàn dở, hôm sau đã loang ra cả

xóm trong, ngõ ngoài, đầu làng chí cuối đều biết. Thế nên, cuộc họp chi bộ tối

hôm ấy, bất chấp cả quy định “bí mật”, “nội bộ”, không biết từ cửa miệng người

nào, đảng viên hay xã viên nói ra, mà bà con kéo đến nhà tôi còn sớm hơn cả mấy

đảng viên con thơ cái quấn. Nhung cũng lạ, không biết họ dặn dò nhau những gì

mà tôi, anh Thuỵ, chị Luân, rồi cả thầy tôi nữa, nói thế nào bà con cũng không

vào trong nhà ngồi, chỉ một mực: “Chúng tôi ngồi ngoài này cũng nghe rõ”. Cái

sân nhà tôi rộng thế mà tối ấy bà con ngồi gần kín, đủ biết những người xã viên

ấy khao khát được cấy trồng trên mảnh đất mình được quyền sử dụng đến mức nào.

Không riêng tôi nhìn bà con đến nghe dự thính cuộc họp chi bộ lòng thấy xốn

xang vô cùng, mà ngay bác Lạc, một người có lúc từng coi những người kia như

rơm như rác, tự mình cho thanh lý tài sản, bán cả ao làng không cần hỏi ai, giờ

đang tự tay buộc chiếc đèn soi cá vừa chạy về nhà lấy đến, thấy tôi đi qua liền

gọi giật lại bảo: “Bà con bức xúc lắm rồi. Ta họp quyết định ngay đi, anh ạ!”.

Lúc sắp vào họp, anh Túc như có ý đại diện cho những quần chúng có mặt ở đấy,

cất lời: “Bà con chúng tôi đến thế này cũng là không phải. Nhưng vì biết chi bộ

họp bàn khoán ruộng, nên chúng tôi chỉ xin đến nghe nhờ thôi ạ”. Thực ra, trước

ngày họp, chi uỷ chúng tôi đã phân công nhau đến từng nhà thăm dò, phần đông bà

con đều muốn khoán. Điều ấy tất cả hai mươi bảy đảng viên trong chi bộ Phương

Trà đều biết. Họ cũng biết thầy tôi, người có tiếng nói nhiều khi rất quan trọng

trong cuộc họp, cũng tán thành cách làm ấy rồi, nên khi vấn đề được đưa ra thảo

luận thì chi bộ nhất trí rất nhanh. Thực ra vấn đề đã chín muồi quá rồi, chỉ có

điều đã thành chủ trương hay chưa thôi. Biên bản cuộc họp chi bộ quyết định

giao khoán một số diện tích cấy lúa cho người lao động được thông qua, với trăm

phần trăm đảng viên có mặt tán thành. Tôi vừa nói trăm phần trăm đảng viên có

mặt, là vì chi bộ có hai mươi bảy đảng viên, nhưng tối ấy còn ba đồng chí không

đến họp, cũng không thấy báo cáo lý do vắng mặt. Sau này, khi cấp trên biết và

triệu cả chi bộ lên đảng uỷ họp kiểm điểm suốt hai ngày, mới lòi ra chính ba

đồng chí vắng mặt họp chi bộ hôm ấy có ý kiến trái ngược, nhưng không hiểu sao

không thẳng thắn bày tỏ chính kiến của mình trước chi bộ, mà lại lánh mặt, rồi

ngầm báo cáo lên cấp trên. Còn nội dung quyết định của chi bộ mà tôi vừa nói,

có một điểm khi ấy tôi, chị Luân và bác Lạc phải bàn bạc mãi, rồi mới ghi vào:

“giao khoán một số diện tích cấy lúa cho người lao động”. Cũng đã lường trước, nếu

cấp trên biết thì với cách lập luận chúng tôi chỉ khoán một số diện tích cấy

lúa có tính thí điểm, và cũng chỉ giao cho người lao động thôi, chứ có mang

toàn bộ ruộng đất giao cho xã viên hoặc hộ xã viên đâu, mà sợ đi chệch đường

lối hợp tác hoá nông nghiệp. Quá thật, sau này với cái “lý sự cùn” ấy, nói như

ông Trường phê phán tôi trong cuộc họp kiểm điểm ở huyện uy, cũng được trên

giảm nhẹ cho tý khuyết điểm; chứ không, bây giờ tôi khó mà nói chắc còn đứng

trong hàng ngũ của Đảng nữa hay không.

Khi biên bản họp chi bộ thông qua xong, tôi thấy thầy tôi

nháy bác Lạc, rồi cả hai đứng dậy ra ngoài. Chỉ giây lát, tôi bỗng giật mình,