ta ở trên trời sẽ có thể chưa yên.

Không mang nợ vật chất, có thể làm cho cuộc đời người tốt đẹp, không

mang nợ tinh thần có thể làm cho tinh thần người ta thoải mái, hai bên

ảnh hưởng lẫn nhau, hai bên hợp nhau càng thêm tốt đẹp, nhưng phân lượng hai bên chiếm trong đời người có những sai khác rất lớn.

Về đời sống vật chất thanh bần một chút, nhưng chỉ cần tinh thần bạn

vui vẻ thoải mái, không oán không hận, đời bạn vẫn tràn đầy niềm vui

sướng và hạnh phúc. Bằng không, dù cho lưng bạn dắt vạn quan, có thể

được hưởng thụ đời sống vật chất cao cấp, nhưng món nợ tinh thần lại

chồng chất, trong lòng đau khổ không yên cuộc đời bạn lại không có niềm

vui sướng và hạnh phúc chân chính gì đáng nói.

Hoàn trả và giải tỏa món nợ tinh thần như thế nào? Ðành rằng món nợ

tinh thần tập trung vào hai chữ "trách nhiệm", như thế thì hoàn trả và

giải tỏa món nợ tinh thần cũng chính là bù đắp và đảm nhận trách nhiệm

làm người.

Bạn trên đường đời cần phải gánh vác hai trách nhiệm nặng nề: một là

trách nhiệm đối với mình, hai là trách nhiệm đối với người khác.

Khi bạn còn chưa đến với thế giới này, bộ mặt vốn có của bạn là gì?

Tính quy định bạn phải trở thành loại nào đều không thể tồn tại, không

có bất cứ ai hoặc bất cứ cái gì khác quy định sẵn bạn tồn tại ra sao,

ngôn hành ra sao. Mà sau này bộ mặt mà bạn có, bạn trở thành một người

như thế nào, bạn có một cuộc đời như thế nào, tất cả những việc này đều

là do bản thân bạn chọn lựa. Mặc dù không có nghi vấn gì, hoàn cảnh xung quanh bạn đối với việc tạo nên cuộc đời của bạn đã phát sinh ảnh hưởng

cực kỳ quan trọng, nhưng điều có tính quyết định vẫn là ở chính bạn. Bởi vì hoàn cảnh như nhau, thậm chí giữa anh em cùng sinh ra, đều có thể

sinh ra cuộc đời khác nhau rất lớn.

Tại sao bạn trở thành vĩ nhân mà không trở thành ăn mày? Tại sao bạn

thành công mà không phá sản? Tại sao về sau bạn lại thua liểng xiểng?

Ðều là kết quả do bản thân bạn chọn lựa. Bất kể thời thế tốt đẹp hoặc

hiểm ác ra sao, xét đến cùng là bạn chọn thời thế mà không phải là thời

thế chọn bạn.

Cái gọi là thời thế tạo anh hùng là xét từ tính tất nhiên phát triển

của sự vật, nhưng thời thế chọn ai để tạo thành anh hùng, đấy là do tính ngẫu nhiên - bản thân người anh hùng cụ thể - quyết định. Thời thế ba

anh em Lý Thế Dân sống là như nhau, người con trưởng là Lý Kiến Thành và người con thứ ba là Lý Nguyên Cát vì âm mưu chiếm quyền không được nên

bị chết dưới lưỡi dao của Lý Thế Dân, con thứ là Lý Thế Dân lại lên ngôi Hoàng đế, trở thành một vua hiền một thời. Kết cục như thế, quyết định

bởi hành vi của ba anh em mỗi người khác nhau.

Cho nên, bất cứ ai đều phải vì sự sinh tồn của mình và tất cả mọi

hành vi của mình đảm nhận trách nhiệm, như thế mới không hổ thẹn với đời người, không hối hận, không có món nợ tinh thần mình có lỗi với mình.

Ngoài trách nhiệm đối với mình ra, tất cả mọi hành vi của bạn còn

phải có trách nhiệm đối với người khác. P.J. Sartre đã lớn tiếng kêu gọi mãi không chán: Tự do của người là chỉ tự do chịu trách nhiệm đối với

người khác.

Khi sáng tạo ra cuộc đời của mình, bạn đồng thời là đang phục chế lại một loại hình của con người. Trên thân thể của bạn, trong toàn bộ

phương thức hành vi của bạn đồng thời ngưng kết toàn bộ nền văn minh

nhân loại. Cho nên toàn bộ hành vi của bạn vừa phải có trách nhiệm đối

với cá tính của mình, còn phải có trách nhiệm đối với toàn nhân loại:

gánh vác trách nhiệm mở rộng và kéo dài nền văn minh nhân loại.

Bạn là động vật có tính xã hội, bạn tuyệt đối không thể tồn tại độc

lập, sự tồn tại của bạn cần phải dựa vào rất nhiều, rất nhiều người xung quanh bạn để tồn tại. Trái lại trong sự tồn tại của rất nhiều, rất

nhiều người xung quanh bạn cũng tất nhiên có một phần dựa vào sự tồn tại của bạn. Bạn và người khác cùng tồn tại dưới hình thức bổ trợ lẫn nhau. Người khác có trách nhiệm đối với sự tồn tại của bạn, bạn cũng tất

nhiên có trách nhiệm đối với sự tồn tại của người khác. Không gánh vác

nổi phần trách nhiệm này, bạn sẽ phải chịu tự khiển trách, cảm thấy mắc

món nợ tinh thần.

Hành vi của bạn muốn không thẹn với người khác, thì phải tận tâm tận chức vì người khác để cố gắng làm việc.

Có trách nhiệm đối với mình và có trách nhiệm đối với người khác, hai bên đều có chỗ thống nhất nhau, đôi khi có trách nhiệm đối với mình

trên thực tế chính là có trách nhiệm đối với người khác, còn có trách

nhiệm đối với người khác cũng thường thường chính là có trách nhiệm đối

với mình.

Chỉ có cáng đáng nổi toàn bộ trách nhiệm làm người, bạn mới có thể

thật sự hưởng thụ vui vẻ tinh thần, mà không thể có cảm giác mắc món nợ

tinh thần.

* Quả thật Ông Trời không có mắt, không chiếu cố anh ta lấy một lần?

* Chỉ có làm người thật thà, vứt bỏ tâm lí cầu may mắn, thận trọng

thiết thực từng li từng tí mới có thể thu hái được trái ngọt của hạnh

phúc.

Vừa mơ ước thành công, mơ ước tương lai tốt đẹp, lại không muốn tuân

theo quy luật tất nhiên phát triển của sự vật khách quan, không muốn trả giá lao động vất vả, trả giá cho cuộc đ