hai đặc điểm chính của người chuyên đi về cõi âm sau này.
Một là, bà Mã ở dương thế có lẽ là người phụ nữ làm chủ gia đình, làm gìkhông rõ, nhưng công việc kiêm nhiệm thứ hai mà chị ta làm là giúp âmphủ bắt người. Hai là, chính nhờ công việc kiêm nhiệm này, chị ta trởthành nhân vật có khả năng ra vào công môn nơi âm phủ, tiến hành một vài giao dịch với âm phủ, giúp người trên dương thế đi cửa sau, nhờ việcnày mà chị ta đã có thêm công việc kiêm nhiệm thứ ba, và có lý do để từchối làm công việc đầu tiên của mình. Còn việc mỗi khi chị ta đi về cõiâm là người chị ta ở trạng thái ngủ vùi gần như bất tỉnh, không khácnhiều so với những kẻ bị mất hồn khác, cho dù có nằm nhiều hơn ngườikhác ba ngày, hai đêm thì cũng không có gì khó, cùng lắm là lén ăn chútđồ ăn đêm để lót dạ là được.
Những phán quan dưới trướng DiêmVương ở địa phủ, đầu trâu mặt ngựa, Hắc - Bạch vô thường, quỷ sứ âm saitổ chức thành hệ thống chấp pháp rất mạnh, tại sao còn phải mượn người ở dương gian để đi bắt hồn? Thường thì chỉ có một lý do, đó là người ởđịa phủ không đủ. Trong Ngữ quái, Chúc Doãn Minh đời Minh viết: “Hoạt vô thường chủ yếu là giúp địa ngục bắt người, ngoài việc bắt người, có lẽthỉnh thoảng còn làm vài việc như “nha dịch vận chuyển”, thế thì cũngvẫn là âm sai. Giờ thì chúng ta đã có thể hiểu được từ “nha dịch” trongthời cổ đại, trước nghĩ rằng đó giống như công an, cảnh sát chuyêntrách, thực ra không hẳn, trong nha môn có tôi tớ, sai dịch chuyêntrách, nhưng cũng có một vài “lao dịch” là dân thường và đây chỉ là công việc thời vụ. Những người làm công việc đối phó cũng có mà trực đêmcũng có, khi sai dịch chuyên trách không đủ, cũng có thể làm công an tạm thời, những việc chuyên ngành quá thì không thể làm được, nhưng nhữngcông việc cần đến sức như khi đánh phạm nhân dùng đùi kẹp đầu hoặc dùngtay giữ chân, có lẽ cũng không vấn đề gì.
m phủ thường dùng “hoạt vô thường”, đương nhiên có liên quan đến những điều lệ trong quan phủ ở dương gian, nhưng nếu lấy đó làm lý do thì không được đầy đủ lắm. m phủ có thể lấy người từ nhân thế xuống làm sai dịch, nhưng khi những ônglớn trên dương thế cũng muốn mượn mấy kẻ đầu trâu mặt ngựa về làm ngườigiữ cửa nha môn, để đề phòng bọn gian dân đến đưa cáo trạng thì DiêmVương, liệu ngài có đồng ý hay không?
Hơn nữa, những người làmnha môn dưới địa phủ chưa chắc đã là thật sự không đủ, trong truyệnVương A Sinh ở quyển tám của cuốn Mộng quảng tạp trứ do Du Giao viết cóghi lại việc quỷ sử tới bắt hồn của một sản phụ trên một cái hồ, lạidùng đến cả một chiếc thuyền lớn: “Đến trước tòa nhà, thuyền cập bến, từ tấm rèm màu trắng, trên cửa sổ trong thuyền có đến sáu, bảy người baylên”, một lúc sau chỉ thấy “bên trong cửa sổ có một bóng người dựa vàomạn thuyền, dưới ánh trăng mờ tỏ, không phân biệt được là nam hay nữ,nhảy xuống cùng đám người đó”, đây rõ ràng là một màn cướp đêm. Vì muốnbắt một sản phụ sắp sinh, thế mà phải cần đến cả đội cảnh vệ, thật quákhoa trương, chẳng trách lúc nào cũng kêu không đủ người!
3
m phủ mượn “hoạt vô thường” để bắt linh hồn người sống còn có một lý dokhác nữa, những người sắp chết thường có rất nhiều thân nhân vây quanh,dương khí quá mạnh, âm sai không thể tiếp cận, vì vậy cần phải mượn linh hồn của người sống để làm tiên phong. Trong quyển bảy của Duyệt vi thảo đường bút ký có mượn lời của bà cụ vừa đi làm vô thường:
Ngườibệnh chắc chắn có họ hàng thân thích vây quanh, ánh sáng dương gian quámạnh, quỷ sứ khó tiếp cận. Cũng có thể là có chân quý nhân thì dương khí mạnh, hoặc chân quân tử, dương khí càng mạnh, không thể tiếp cận, hoặcquan binh hình có sát khí, hung khí thì lại càng khó tiếp cận. Chỉ cóthể xác ở dương gian mà linh hồn ở âm gian, không cần phải lo lắng tớinhững điều này, nên mang chúng đi theo để giúp đỡ.
Nói như vậytương đối hợp lý, hoạt vô thường chỉ là để dự bị, nhân vật chính vẫn làâm sai, nhưng trong rất nhiều câu chuyện, quỷ sứ âm sai đảm nhiệm chứcvụ chính lại coi hoạt vô thường là những tên tay sai tàn nhẫn, còn mìnhthì hai tay chống nạnh đứng một bên xem kịch miễn phí. Trong Liêu traichí dị có một ông lão là hoạt vô thường, bắt được hồn của một lão giànào đó, còn phải cõng lão đi đầu thai, lão già đó thì nặng, suýt nữa đèbẹp ông lão là hoạt vô thường kia. Giống như những nhân viên có hợp đồng chính thức trong cơ quan ở trên dương thế, nhân viên hợp đồng thuê nhân viên thời vụ, nói cách khác việc biên tập lại do hiệu đính làm, việccủa hiệu đính lại do công nhân xưởng in làm, như thế mọi chuyện sẽ chẳng ra sao. Trong chuyện Quỷ nhiều biến thành ruồi nhặng ở quyển bốn trongTử bất ngữ do Viên Mai viết: “Có một người phụ nữ họ Nhiêu làm âm saicho địa phủ, một lần đi về cõi âm là ngủ hai ngày hai đêm mới tỉnh dậy,sau khi tỉnh dậy người đầm đìa mồ hôi, thở hồng hộc, nói: “Người hàngxóm hung ác khó bắt, Diêm Vương sai ta đi bắt. Không ngờ hắn ta trướckhi chết còn hung hăng, giằng co với hắn một hồi, cũng may ta tung dâythừng trói được tay hắn, mới có thể dắt đi.” Qua lời người phụ nữ nàynói, có thể thấy dường như bà ta đã bị sử dụng như một quỷ sai chí
