hôi vào mùa hè,khí lạnh vào mùa đông, sau đó “phát dương ư thượng, vi chiêu minh, hônhao, thê sảng”[6'>, giống như mây khói bay lên, tản ra, có là “làn khóihương hồn” của Tiêu Tương tiên tử cùng đám hồn ma cũng không thể làm gìđược nó. Nhưng trong các câu chuyện ma, chỉ có khi linh hồn bị đạo sĩbắt vào trong hồ lô, khi thả ra mới biến thành làn khói đen, uốn lượnbay ra, chứ chưa từng thấy trên thân người thoát ra một làn khói đen bao giờ. Còn chuyện một làn khói đen bay ra từ thân thể con người, sau đólàn khói này liền tụ lại thành hình người, từ nhỏ tới lớn, chuyện nhưthế cũng là thần thoại, tiểu thuyết hóa rồi.

[6'> Xem chú giải ở trang 18.

Còn vị tiên sinh gặp phải cảnh bế tắc nên nói chuyện ma quỷ lại nhận địnhrằng linh hồn là một thực thể có thể tích, trọng lượng rõ ràng, đươngnhiên cũng sẽ không chấp nhận thuyết linh hồn mong manh như làn khói của Nho học rồi. Bọn họ thà linh hồn biến thành một thứ đồ nào đó, cũngkhông cho phép linh hồn tan vào hư không. Linh hồn vừa có thể se thànhsợi mì, nặn thành bánh trôi, hoặc là ruồi nhặng, con dế, như thế mặc dùdễ dàng trong việc thoát xác, nhưng đa phần là do văn nhân múa bút hoặcnhững người già nhàn rỗi buôn chuyện, được coi như những tư tưởng kỳ lạ, nên không cần phải hỏi nhiều. Dễ dàng di chuyển và giản tiện nhất là cứ để linh hồn giữ nguyên tỷ lệ hình dáng và có thể tùy ý biến nhỏ lại,tới mức có thể chui ra từ một chỗ nào đó trên cơ thể, mà sau khi chui ra rồi không đến nỗi khiến cơ thể xẹp lại thành một đống.

Cách nóilinh hồn nhỏ hơn thể xác mặc dù không quá phổ biến, nhưng thỉnh thoảngcũng bắt gặp trong những bài tùy bút và tiểu thuyết. Trong truyện Kiếptrước của Lô Hân Ngộ trong quyển mười một của cuốn Dị kiên chí bổ củaHồng Mại, kể về Triệu Thị Tứ mười chín tuổi, chăn bò trong núi, trời mưa nên trượt chân xuống vách núi chết. Nhưng linh hồn của anh ta khôngbiết là mình đã chết ra sức đứng dậy, sau đó mới nhìn thấy bên cạnh cómột thi thể đang nằm, thậm chí cũng không nghĩ ngay ra rằng đó chính làthi thể của mình, mà là thi thể của người khác. Lúc này, linh hồn củaanh ta cũng có kích cỡ giống như thể xác, nhưng sau đó, khi bố mẹ anh ta tới nhặt xác, trong mắt anh ta, bố mẹ lại “cao lớn bất thường”, dùng tỷ lệ của thể xác để suy đoán thì linh hồn của anh ta chỉ bằng một nửa sovới thể xác thôi. Ngoài ra, tiểu thuyết ở thời Minh - Thanh cũng cókhông ít câu chuyện liên quan đến mức độ to nhỏ của linh hồn, cũng cóvài chuyện nói linh hồn chỉ cao hơn một thước. Như truyện Chùy Ngộ Taitrong quyển thượng của cuốn Minh bảo lục do Lục Kỳ viết thì linh hồn vàthể xác của người đó khi phân tách, phách thì cao lớn như cơ thể người,nhưng hồn lại chỉ cao hơn một thước.

Nhưng điều này cũng khôngđược coi là độ co quá lớn, có một vài câu chuyện khác về việc thoát xác, trong những câu chuyện đó, linh hồn trở thành những “người nhỏ” như côn trùng, muỗi bọ vậy, chúng có thể chui ra chui vào cơ thể từ một lỗ hoặc một chỗ nào đấy. Quan niệm coi hồn là người nhỏ có lẽ bắt nguồn từ rấtsớm, thuyết “thân thần” của Đạo giáo có lẽ cũng bị ảnh hưởng từ quanniệm này. Đạo sách cho rằng lục phủ ngũ tạng, tứ chi ngũ thể, gân cốt,đầu óc, da và mạch máu của con người giúp cho các lỗ được tuần hoàn, đều có thần linh chi phối, hơn ba vạn sáu nghìn thứ, những thứ nhỏ bé đó có thể to bao nhiêu? Tam thi thần mà các đạo sĩ thường đọc đó, hằng ngàyra vào cơ thể ba lần, vậy thì cửa tiện lợi nhất chính là lỗ trên và lỗdưới rồi. (Trong những câu chuyện rất quen thuộc như Người trong lỗ tai, Đồng nhân ngữ trong Liêu trai chí dị chắc độc giả cũng có thể nhận rađược sự ảnh hưởng của sách Đạo giáo.) Nhưng quan niệm “thân thần” nàyngược lại cũng ảnh hưởng đến nhận thức về linh hồn của con người, thứ mà người ta dễ coi là thứ nhỏ bé nhất chính là “mộng hồn”.

Trongtruyện Hồn người chu du trong quyển bốn của Canh dĩ biên do Lục Sánviết, kể về câu chuyện xảy ra ở quê hương ông ở Tô Châu. Tên lý trưởngvì muốn thu tiền nha dịch, từ sớm đã đem theo một tiểu nô đi từ trướcPhong Môn đến Tề Môn, trên đường đi vì mệt mỏi, liền vào mái hiên củamột nhà nghỉ ngơi. Trong lúc mơ màng sắp ngủ, tên tiểu nô bên cạnh đãngủ từ lâu, thế là chủ nhân “trong lúc mơ màng thấy một tên tiểu tử nhảy múa bên cạnh tiểu nô của mình, ngã xuống đất” cũng chính là linh hồnlìa khỏi thể xác. Đáng tiếc vị chủ nhân đó đã bỏ lỡ giây phút mà linhhồn của tên tiểu nô thoát xác, nhưng ông ta đã nhìn thấy linh hồn nhậpvào thể xác như thế nào, có điều cũng rất mơ hồ, chỉ nhìn thấy linh hồnnhảy lên trên cái xác rồi biến mất. Linh hồn rời khỏi thể xác trong mơnày đã đi quanh vườn rau một lượt, còn tên tiểu nô đó đã mơ thấy mình đi dạo quanh khu rừng, đám rau cỏ trong giấc mơ của anh ta biến thànhnhững thân cây cao lớn. Câu chuyện này có rất nhiều phiên bản, hồi nhỏtôi thường nghe người lớn kể, có điều thêm thắt một vài tình tiết thú vị khác, ví dụ như “cái xác” đó ăn mấy cục phân dê, tỉnh dậy lại nói mìnhđã ăn một bàn đầy “bánh ga tô”… Từ đó cũng có thể nhìn ra quan hệ đốiứng giữa việc hồn đi chu du và các giấc mơ, cùng việc lý giải của conngười đối