một vở đại nhạc kịch, dẫu rằng, ngoài Gertrude và Muoth, tôi không nói một lời về công việc đó với bất kỳ ai. Thực ra thì chuyện đó không thành vấn đề và trong lòng tôi đã lấy làm sung sướng về những dấu hiệu thành công này. có vẻ như dẫu sao thì sau cùng, và song cũng đủ ngay tức thì, con đường đã rộng mở trước tôi.

Suốt cả năm trời tôi đã không có mặt ở nhà song thân tôi và lễ Giáng sinh tôi sẽ đi về đó. Mẹ tôi thì thân yêu đằm thắm, nhưng mối e dè xa xưa giữa chúng tôi vẫn còn đấy, về phần tôi thì sợ bị hiểu lầm, và về phía bà thì thiếu thốn lòng tin nơi nghề nghiệp của tôi như một nhạc sĩ và cũng không tin ở sự đứng đắn của những gắng sức của tôi. Hiện tại thì bà đã nói đến một cách rộn ràng về những gì bà đã nghe và đọc được về tôi, nhưng càng đem đến cho tôi thích thú hơn là ở sự quả quyết, vì tận thâm tâm bà đã thiếu lòng tin tưởng ở những thành công hiển nhiên này cũng như bà đã như thế đối với nghệ thuật của tôi như một toàn thể. Không phải vì bà không thích âm nhạc – thật vậy một đôi khi bà vẫn thường hát chút đỉnh – nhưng theo quan niệm của bà thì nhạc sĩ là một hạng người nghèo nàn. Bà cũng có nghe một vài nhạc khúc của tôi và chẳng hiểu hoặc quan tâm đến nó.

Thân phụ tôi thì tin tưởng hơn. Như một thương gia, trước hết ông nghĩ đến sự thành công về vật chất của tôi, và mặc dù ông luôn luôn cho tôi một số tiền trợ cấp rộng rãi mà không hề càu nhàu và lại tiếp tục ủng hộ tôi trọn vẹn khi tôi rời khỏi ban nhạc, ông cũng hài lòng mà thấy rằng tôi bắt đầu kiếm ra tiền và đó là những viễn ảnh của công cuộc mưu sinh của tôi bằng những nỗ lực của riêng tôi. việc chính tôi làm ra tiền, ông đã xem như đây là một điều căn bản thiết yếu cho một hiện hữu đáng trọng. Khi tôi về nhà thì ông nằm trên giường. Ngày hôm trước ông đã bị ngã té và bị giải quyết nơi chân.

Tôi nhận thấy ông có khuynh hướng hơi bình thản về các cuộc nói chuyện. Tôi đi đến gần ông hơn bao giờ hết và lấy làm thích thú ở cái nhân sinh quan thực tế của ông trong đời sống. Tôi có thể kể cho ông nghe nhiều nỗi phiền muộn của tôi, một điều mà tôi chẳng bao giờ làm thế trước đây vì một ý thức ngại ngùng do dự. Một cái gì đó mà Muoth có lần nói với tôi đã xuất hiện với tôi và tôi lập lại điều đó với thân phụ tôi. Muoth đã nói, thực ra thì không nồng nhiệt lắm, anh ta chỉ nghĩ rằng tuổi trẻ là thời kỳ khó khăn nhất của đời sống và anh ta nhận thấy rằng hầu hết người có tuổi đều thanh thản và bằng lòng hơn là bọn trẻ. Thân phụ tôi đã cười ở nhận xét ấy và nói một cách thâm trầm:

– Tự nhiên là bọn già chúng tôi lại sống đúng cái điều trái ngược lại, nhưng cũng có phần nào sự thực trong những gì bạn anh nói đó. Tôi nghĩ là ta có thể rút ra một phân biệt hoàn toàn về lằn ranh giữa tuổi trẻ và tuổi già. Tuổi trẻ chấm dứt khi tính vị kỷ không còn hiện diện, già dặn bắt đầu khi ta sống cho những kẻ khác. Đó là những gì tôi cho là có ý nghĩa. Người tuổi trẻ có nhiều lạc thú và nhiều phiền muộn, bởi vì họ chỉ nghĩ đến mình mà thôi, thế nên mỗi ước vọng và mỗi ý niệm đều cho là quan trọng, mỗi lạc thú là để được nếm trải trọn vẹn nhưng nỗi phiền muộn cũng thế nữa, và nhiều người họ nhận thấy rằng những ước nguyện của họ không thể thành đạt được, tức thì liền chấm dứt đời sống của họ ngay. Tuổi trẻ là thế đấy. Tuy nhiên, với hầu hết thiên hạ, có đến một thời gian khi có những đổi thay hoàn cảnh, khi họ sống nhiều hơn cho kẻ khác, không phải cho bất cứ lý do đức hạnh nào, nhưng hoàn toàn một cách tự nhiên. Một gia đình là lý do cho hầu hết mọi người. Người ta ít nghĩ về mình và những ước vọng của mình một khi người ta có gia đình. Các người khác đánh mất tính vị kỷ của họ trong một địa vị chịu trách nhiệm, trong chính trị, trong nghệ thuật hoặc khoa học. Con người tuổi trẻ thì muốn chơi đùa, con người già dặn trưởng thành thì muốn làm việc. Một người đàn ông không kết hôn vì chỉ để có được các đứa con mà thôi, nhưng nếu hắn có con cái thì chúng biến đổi hắn, và cuối cùng hắn thấy rằng mọi điều xảy ra chỉ để cho bọn chúng mà thôi. Điều đó cũng nối kết với cái sự kiện là người trẻ tuổi thích nói đến cái chết nhưng không hề thực sự nghĩ đến nó. Điều đó cũng giống như cái vận hành luân phiên khác với tuổi già. Đời sống có vẻ đằng đẵng đối với người tuổi trẻ và do đấy họ có thể tập trung tất cả ước nguyện và ý nghĩ của họ lên trên chính họ. Người già cả thì ý thức đến một chung cuộc đang tiến tới, và mọi điều mà ta có đó không phải duy chỉ có mỗi mình ta cuối cùng mất thăng bằng và thiếu giá trị. Do đấy một người đòi hỏi một loại liên tục và niềm tin khác nhau, hắn không làm việc chỉ cho loài sâu bọ. Đó là vì sao con người ta có vợ có con, công việc và trách nhiệm, đến nỗi rằng người ta biết vì ai mà hắn chịu đựng cái công việc nặng nhọc vất vả hàng ngày. Về lãnh vực đó thì bạn anh hoàn toàn đúng đấy, một người hạnh phúc hơn khi hắn sống cho những kẻ khác hơn là hắn chỉ sống cho mình mà thôi, nhưng người già cả sẽ không vì thế mà coi đó như là một hành động anh hùng, bởi vì nó không phải là điều thực sự của ta. Dù sao đi nữa, thì người trẻ tuổi hăng hái nhấ