g người bạn yêu quý, và thậm chí như vậy cũng chẳng xuể.

Chúng tôi không còn hơi sức đâu để mà nói với nhau rằng giờ là mấy giờ, nhưng trời đã tối và chúng tôi kiệt sức. Chúng tôi đã đi bộ hơn ba mươi sáu giờ - không nghỉ, không ăn, và thi thoảng mới uống một chút nước. Chúng tôi bắt đầu nghe thấy những tiếng kêu gào khủng khiếp. Chúng tôi không thể hình dung nó là cái gì. Nhiệt độ giảm xuống. Xung quanh chúng tôi, lá và cành cây ướt sũng sương. Tuyết Hoa mặc chiếc áo bông màu chàm còn tôi mặc bộ áo lụa của tôi. Chẳng có chiếc áo nào đủ để bảo vệ chúng tôi trước những gì sắp xảy đến. Dưới đế giày của chúng tôi, đá trở nên trơn trượt. Tôi chắc rằng chân tôi đang ứa máu, vì tự dưng tôi thấy chân mình ấm kì lạ. Tuy thế, chúng tôi vẫn bước đi. Mẹ đồ tể loạng choạng đi giữa chúng tôi. Bà ta là một bà già yếu ớt, nhưng trong tính cách loài chuột của bà ta lại có ý chí quyết sống.

Đường mòn thu hẹp lại chỉ còn rộng chừng ba mươi phân. Bên phải chúng tôi là núi - tôi không thể gọi nó là đồi được nữa - dựng đứng lên đến mức nó chạm vào vai chúng tôi khi chúng tôi lê bước theo hàng một. Bên trái, sâu hun hút bên dưới chỉ toàn bóng đêm đen ngòm. Tôi không nhìn thấy cái gì ở dưới đó. Nhưng con đường phía trước và phía sau tôi đều có rất nhiều dấu chân bó của đàn bà. Chúng tôi giống như hoa trong gió bão. Không chỉ đôi bàn chân của chúng tôi yếu ớt mà các thớ thịt trên chân chúng tôi - vốn dĩ chưa bao giờ phải đi lại vất vả đến thế - nhức nhối, run rẩy, co thắt lại.

Suốt một giờ, chúng tôi đi sau một gia đình - bố, mẹ và ba đứa con - cho đến lúc người mẹ trượt chân khi bước lên một tảng đá và rơi vào cái hố tối đen thăm thẳm phía dưới đó. Tiếng hét của bà ta rất to và kéo dài, cho đến khi nó đột ngột chấm dứt. Chúng tôi nghe kể về những cái chết như vậy suốt đêm. Từ đó, tôi đưa bàn tay này bắt tréo qua bàn tay kia, túm lấy vạt cỏ, để mặc tay mình bị những cạnh đá lởm chởm nhô ra từ vách đá bên phải cào rách. Tôi sẽ làm bất cứ điều gì để mình không trở thành một người nữa hét lên trong bóng đêm.

Chúng tôi tìm được một cái hõm núi. Núi in bóng lên nền trời xung quanh chúng tôi. Những đám lửa nhỏ được nhóm lên. Chúng tôi đã ở trên cao, lẩn vào giữa rừng núi nên quân Thái Bình không thể nào thấy được ánh lửa, hay ít ra chúng tôi hy vọng như vậy. Chúng tôi lách đi xuống chỗ hõm núi.

Có lẽ vì tôi không được ở với gia đình mình nên tôi chỉ thấy khuôn mặt của những đứa bé qua ánh lửa. Đôi mắt chúng nhìn có vẻ đờ đẫn và trống rỗng. Có lẽ chúng đã mất ông nội hay bà nội. Cũng có lẽ chúng mất mẹ hay chị gái. Chúng đều sợ hãi. Không ai nên nhìn thấy những đứa bé trong tình cảnh như thế.

Chúng tôi dừng lại khi Tuyết Hoa thấy ba gia đình đến từ Cẩm Điền vừa tìm thấy một chỗ trú tương đối tốt dưới tán cây lớn. Họ nhìn thấy đồ tể vác bao gạo trên lưng và chui vào đó chiếm chỗ cho chúng tôi bên đống lửa. Khi tôi ngồi xuống huơ chân và tay, chúng bắt đầu nóng lên, không phải do sức nóng của lửa mà là xương thịt bị đóng băng lại nay tan ra.

Tuyết Hoa và tôi chà xát bàn tay mấy đứa con cô. Chúng lặng lẽ khóc, kể cả đứa con trai lớn nhất. Chúng tôi đẩy ba đứa trẻ lại với nhau và lấy chăn quấn quanh người chúng. Tuyết Hoa và tôi nép mình vào nhau, còn bà mẹ chồng của cô thì một mình chiếm một tấm chăn. Tấm còn lại dành cho đồ tể. Anh ta vẫy tay một cách thô bạo gọi chúng tôi. Anh ta kéo một người đàn ông từ Cẩm Điền sang một bên, thì thầm điều gì đó, rồi gật gật. Anh ta quỳ xuống bên cạnh Tuyết Hoa.

“Ta sẽ đi kiếm thêm củi,” anh ta thông báo.

Tuyết Hoa nắm lấy cánh tay anh ta. “Đừng đi! Đừng bỏ cả nhà!”

“Không có lửa, chúng ta sẽ không qua được đêm nay,” anh ta nói. “Mình không cảm thấy gì sao? Tuyết sắp rơi đấy.” Anh ta nhẹ nhàng gỡ những ngón tay của Tuyết Hoa ra. “Những người hàng xóm sẽ để mắt đến mình và các con khi ta đi. Đừng sợ. Và” - tới đây gã hạ thấp giọng xuống - “nếu hoàn cảnh bắt buộc, mình hãy đẩy những người này ra ngoài đống lửa. Chiếm lấy chỗ cho mình và bạn mình. Mình có thể làm được chuyện đó mà.”

Và tôi nghĩ, có thể Tuyết Hoa không làm được, nhưng tôi thì không đời nào chịu để mình chết ở đây mà không gặp được gia đình.

Mặc dù đều rất mệt, nhưng chúng tôi sợ đến mức không ngủ nổi, hay thậm chí chỉ là nhắm mắt lại. Và tất cả chúng tôi đều đói khát. Trong cái vòng tròn nhỏ quây quanh đống lửa, những người đàn bà - mà sau này tôi được biết là các chị em kết nghĩa sau khi lấy chồng - khỏa lấp nỗi sợ hãi của chúng tôi bằng cách hát lên kể một câu chuyện. Đó là một thú vui mà mẹ chồng tôi, dù rất thông thạo nữ thư - có lẽ vì bà ấy được tiếp xúc rất nhiều với kiểu chữ này - không hề xem trọng việc hát và ngâm. Bà thích trau chuốt một bức thư hoàn hảo hay một bài thơ đáng yêu hơn là thưởng thức hay củng cố chất lượng của một bài hát. Bởi vậy, các em dâu tôi và tôi đã bỏ quên nhiều bài hát gắn bó với chúng tôi từ bé tới lớn. Trong bất kỳ hoàn cảnh nào, câu chuyện được hát lên đêm đó nghe rất quen, đó chính là bài hát từ hồi bé đến giờ tôi chưa được nghe lại. Nó kể về người Dao, về quê nhà đầu tiên của họ, và về cuộc c