à cái

việc bên ngoài ấy lại do mình chủ sự, mình đầu têu, chưa nói nhiều khi lại còn

phải miệng nói tay làm, hay như cánh vẫn ra sân khấu thường bảo “tự biên tự

diễn”, thì tính chủ động, tính sáng tạo cá nhân có vai trò quyết định thành

bại. Tiếc rằng Lận chỉ có được một nửa những điều vừa nhắc kia thôi. Nghĩa là,

Lận đúng là người đứng đầu hợp tác xã toàn xã Tiên Trung, người chủ sự của hành

vi bắt người giải về xã giam. Bởi nếu không có Lận đưa bảo vệ xã xuống, không

ra lệnh cho bắt người, thì bố bảo mấy tay bảo vệ dám xông vào bắt ông Tinh, đội

phó đội sản xuất kiêm tổ trưởng tổ cờ đỏ và Điền, nguyên chủ nhiệm hợp tác xã,

cùng mấy người nữa ở đầu làng Phương Lưu. Đúng như Lận vừa nói với ông anh nửa

như thanh minh, nửa như nhận lỗi: “Em cũng chưa hiểu lắm về cái việc bắt người

là phải thế nào”. Vì từ ngày còn đang học lớp bảy, Lận đã say gái như say

thuốc, không mấy tối thứ bảy, chủ nhật chịu ở nhà, cứ cơm xong là lỉnh, nhiều

đêm để nhà chờ cổng rõ đến sáng. Mà tìm gái thì cấm chịu tìm gái làng cho gần,

cứ vào mãi Phương Trà, Phương La, có khi còn lần sang tận xã bên mò gái. Nhưng

nào có kết cô nào, cứ vài tháng lại thấy cặp kè một cô dẫn về nhà chơi, có khi

chỉ tháng trước dẫn cô này, tháng sau đã thấy đèo cô khác về giới thiệu đây là

bạn con rồi. Thế nên, học chưa hết lớp bảy Lận đã đòi lấy vợ. Từ bà mẹ đến anh

trai, chị dâu, rồi chị gái, anh rể ai cũng nhất loạt giơ cả hai tay, kẻo lỡ nó

dại dột làm con người ta chửa ra đấy thì mang tiếng. Không những thế, lấy nhau

ăn chung ở độn với mẹ và vợ chồng ông anh được đúng ba bảy hăm mốt ngày, vợ Lận

dở quẻ đòi ra ở riêng. Thế là Thuật, bấy giờ còn làm uỷ viên thư ký uỷ ban xã,

đành thu xếp mãi mới đổi được ít diện rau về chân tre cho em vượt thổ làm nhà.

Ổn định chốn ở thì vợ Lận sinh con gái đầu lòng. “Ruộng sâu, trâu nái, gái đầu

lòng”, chẳng biết câu ca của các cụ sướng khổ đến đâu, nhưng Lận đúng là từ khi

vợ đẻ con gái đầu lòng thì cứ lên như diều gặp gió. Đẩu tiên là chị An đang làm

thư ký đội sản xuất thì xin nghỉ, vì đến tháng nằm cữ đứa con thứ ba. Lẽ ra chỉ

tạm nghi mấy tháng, đẻ xong hết cữ lại vẫn làm. Nhưng đằng này chị cứ nằng nặc

xin nghỉ, vì nhà neo người, chồng lại làm công nhân mãi nhà máy đóng tàu Hạ

Long, chiều chủ nhật đạp xe đi, tối thứ bảy mới về đến nhà, chả còn đỡ đần gì

được cho vợ con. Vả bấy giờ Lận cũng thôi học hơn một năm, vợ Lận đã đẻ được

mấy tháng, ông anh rể, tức là Trường, chồng cô Ngấn, hồi ấy đang làm trưởng

phòng ở huyện, cũng định xin cho em vợ đi làm chân bảo vệ uỷ ban huyện. Nhưng

của đáng tội, Lận không biết thuộc nhóm máu gì mà hễ rời vợ ra mươi hôm, thậm

chí chỉ vài ba ngày đã không sao chịu nổi, cứ ngửi thấy mùi gái là sấn đến như

gà trống quyện gà mái mỗi buổi sớm thả trong chuồng ra. Lận không đi đâu, chỉ ở

nhà, hai vợ chồng, một đứa con nhỏ với ba sào rưỡi ruộng, vừa làm vừa đú đởn,

nhàn thân, sướng đời, việc gì còn phải đi đâu cho gò bó, lại mỗi khi thích lên

muốn tý máy tý mẻ chả biết vào chỗ nào, chi bằng cơm nhà, lổn vợ là hơn. Thế là

Lận nhận chân thư ký ghi chép công điểm, phân gio, giống má của đội sản xuất.

Cũng nói thêm là đội sản xuất hồi ấy nằm trong họp tác xã một làng, không to

như sau này sáp nhập bốn hợp tác xã của bốn làng thành hợp tác toàn xã. Nên

công việc của một thư ký đội cũng không có gì vất vả, nhọc nhằn và phức tạp cho

lắm, đến như chị An mới học dở lớp năm còn làm được, huống hồ Lận đã có trình

độ tới lớp bảy.

Khởi đầu từ anh thư ký đội, được vài vụ anh trai trúng chấp

hành đảng bộ xã, được cử sang tham gia ban quản trị, làm chủ nhiệm hợp tác xã

Phương Trì, liền rút em lên làm phó ban kế hoạch của hợp tác xã. Cuối năm ấy

Lận lại được kết nạp đảng. Con đường hoan lộ của Lận cứ thế thăng tiến. Chả bao

lâu trước ngày sáp nhập bốn hợp tác nhỏ thành hợp tác có quy mô toàn xã, Lận đã

là chủ nhiệm họp tác xã Phương Trì. Thế là khi sáp nhập, Lận nghiễm nhiên đảm

trách chức phó chủ nhiệm hợp tác toàn xã Tiên Trung. Nhà anh em Thuật, Lận năm

ấy hình như là năm thăng quan. Trên huyện, thì Trường, em rể Thuật, cũng là anh

rể Lận, được đề bạt phó bí thư huyện uỷ, phân công đảm nhiệm chức chủ tịch uỷ

ban huyện; dưới xã, Thuật được cử làm phó chủ tịch uỷ ban, còn Lận cũng nghiễm

nhiên trở thành một trong ba phó chủ nhiệm hợp tác toàn xã, sánh ngang với chức

phó chủ tịch. Còn về sau, bằng cách nào Lận lên chủ nhiệm hợp tác toàn xã Tiên

Trung, thì chúng ta đã biết qua câu chuyện của Điền với Cải cái đêm hai người

thức gần đến sáng, nếu không có tiếng kêu “có đứa lấy trộm sen”, mà kỳ thực lại

chính thằng Bính và cái Viên đưa nhau ra bờ đầm sen thề thốt để ông Khởi trêu

cho, rồi ù té chạy, thì có lẽ họ còn chuyện trò với nhau đến sáng.

Thuật nghe em trai nói đi nói lại nửa như thanh minh, nửa

như nhận lỗi: “Em cũng chưa hiểu lắm về cái việc bắt người là phải thế nào”,

liền hiểu ngay là em nói thật lòng. Bé cha mẹ nuôi, lớn lại mẹ đi xin dâu, dẫn

cưới. Vào đời thì hết anh trai, chị gái, anh rể lo cho từng bước. Con đường

hoan lộ cứ thẳng n