c cháu biết tình cảm của nông dân cả làng ta đối với giống 1A rồi đấy. Khoa học không thể thiếu được tình cảm. Các cháu hiểu chưa?

Cụ Chí ngừng lời. Chúng tôi lại vội chen vào:

– Dạ! Chúng cháu đã nghe và ghi âm hết vào đầu, rồi ạ.

– Không, không. Phải viết vào báo cáo để bác cần, bác còn lôi ra, chứ ở trong đầu các cháu, bác bổ óc các cháu ra mà dùng à?

– Dạ! Chúng cháu sẽ viết ra giấy ạ.

– Bao nhiêu trang?

Chúng tôi đưa mắt nhìn nhau. Cụ gắt:

– Bao nhiêu? Không thể dưới năm mươi trang, các cháu nhá.

– Dạ vâng! Chúng cháu có thể viết được dài hơn đấy ạ.

Cụ khen.

– Tốt! Tốt!

Bất ngờ, cụ rẽ ngoặt câu chuyện sang “lối” khác. Cụ tâm tình:

– Bác thì chả còn mấy nữa mà về hưu. Chà, nhanh quá. Mới ngày nào còn đi vận động bà con tổ chức hợp tác xã sản xuất nông nghiệp. Thế mà, nay cũng sắp già rồi. Này, các cháu.

– Dạ. Chúng tôi đồng thanh.

– Người ta sống, quan trọng là được cống hiến, phải không?

– Dạ, phải. Nhưng chỉ có người cách mạng mới như vậy.

– Thì bác chẳng đang nói cách mạng, chứ còn nói cái gì?

Chúng tôi im lặng. Cụ tâm sự:

– Bác thì cũng đã sắp về hưu. Hy vọng công trình khoa học này sẽ là cống hiến cuối đời cách mạng của bác. Thế là hoàn thiện cho bác lắm rồi. Lần cách mạng thứ nhất, bác đánh đổ Bá Kiến, Lý Cường. Lần Cách mạng thứ hai: xây dựng hợp tác xã sản xuất nông nghiệp – cái xương sống của chủ nghĩa xã hội ở nông thôn. Chủ nghĩa xã hội là khoa học. Lần Cách mạng thứ ba là công trình khoa học này đây. Các cháu còn trẻ chưa biết, hồi trước cách mạng, lối sống riêng lẻ, “Đèn nhà ai, nhà nấy rạng”, tổ chức hợp tác xã sản xuất nông nghiệp, nhiều nơi làm bì bà bì bạch. Nhưng ở làng mình bác làm gọn lẹ chưa từng có. Không phải làng mình bà con nông dân tự giác vào hợp tác xã sản xuất nông nghiệp đâu. Cái chính là cách làm. Khắp nơi, biết bao cuộc họp, bàn đi tính lại nhưng chỉ là lác đác mấy hộ nộp đơn xin vào. Các tổ công tác xuống địa bàn vận động mãi, khí thế vẫn ì ạch, trung ương lo, cứ tưởng là hỏng. Thế là bác phải ra tay. Bác sai người đánh trống gọi làng đến họp. Rất đông đủ cả làng, bác mới ra lệnh:

– Trước cách mạng, nhà nào chưa có đất, đứng sang một bên.

Bác hỏi những người này:

– Ruộng đất, trước khi cách mạng chia cho bà con là của ai?

Mọi người trả lời:

– Của địa chủ, phong kiến, đế quốc ạ.

Bác hỏi tiếp:

– Ai giành ruộng đất từ tay địa chủ, phong kiến, đế quốc?

Mọi người lại đồng thanh:

– Cách mạng. Cách mạng ạ.

– Đúng rồi. Vậy, bà con nghĩ coi, đất đó là của ai? Của cách mạng chứ còn của ai nữa? Trước đây, cách mạng chia cho bà con mỗi người mỗi ruộng. Nay, cách mạng yêu cầu bà con đem đất đó nộp vào hợp tác xã sản xuất nông nghiệp, cùng nhau làm ăn chung… Làm ăn chung vui hơn, nhiều thóc hơn. Bà con không chịu vào là cớ làm sao? Rồi bác tuyên bố: Ai không vào là chống cách mạng, là cách mạng sẽ thu hồi lại ruộng đất.

Bác chỉ mới nói có thế mà hợp tác xã sản xuất nông nghiệp thành công đấy, các cháu ạ. Ai mà dám chống lại cách mạng, đúng không?

– Tài thật! Tài thật! Vĩ nhân! Cụ là vĩ nhân, nhất định là vĩ nhân, nhất định chỉ đứng sau các vị tiền bối cách mạng! – Chúng tôi đều thưa – Tuyệt! Thực là diệu kế. Cụ là người luôn hiểu sâu sắc từ thực tiễn đến lý luận về Chủ nghĩa Mác – Lê Nin. Hồi có một số xã viên tự ý chiếm đất, vỡ hoang, nếu cụ không ký lệnh phá lúa, dù lúa đã có đòng trên những thửa ruộng vỡ hoang đó, thì mấy tay lãnh đạo cấp dưới khó mà củng cố được hợp tác xã sản xuất nông nghiệp.

– Chứ còn gì? – Cụ tâm đắc khẳng định – Các cháu học nhiều, biết nhiều mà hiểu thực tế và lý luận chủ nghĩa Mác còn nông lắm. Tinh thần của Chủ nghĩa Mác là sở hữu công cộng, sở hữu toàn dân và do Đảng Cộng sản lãnh đạo. Đất đai không là tài sản chung à? Đất đai đã là của chung, thì bất kể cây gì, con gì ở trên đó, đều là của chung cả. Anh không chịu làm ăn trong hợp tác xã, bỏ đoàn, bỏ đội, tự ý quay về làm ăn cá thể, đi vỡ hoang. Bác mới cho phá lúa đi là may, chứ đúng ra phải bắt bỏ tù mới đúng luật. Đúng không các cháu?

Chúng tôi lại đồng thanh:

– Dạ! Đúng ạ.

Nhờ thảo luận bản báo cáo gửi lên trung ương làng Vũ Đại và chuyện phiếm dông dài về ba mươi năm xây dựng hợp tác xã nông nghiệp mà chúng tôi ra khỏi con đường nông thôn nhỏ, hẹp, nghiêng ngửa, xộc xệch một cách bình yên.

Đường nhựa êm ả, chiếc xe Von-ga tăng tốc, vụt đi. Gió như lạnh nhiều hơn. Mưa chiều tháng chín cũng đã lác đác bay. Cứ cái tốc độ này, chẳng mấy chốc, chúng tôi sẽ về tới trụ sở. Bỗng cụ lại ra lệnh:

– Rẽ trái. Rẽ trái.

Đã quen với mệnh lệnh bất ngờ, đồng chí lái xe bình tĩnh đạp mạnh phanh, chiếc Von-ga bất ngờ tung đít lên, đột ngột chậm lại, và rẽ trái.

Cũng ngay lúc đó, cụ nói như ra lệnh:

– Vào cái thằng cu Thanh này xem lúa má thế nào?

Lại một lần nữa chiếc Von-ga rơi vào cái thế phải rú ga bò đi “hùng dũng”. Khi xe tới giữa đồng lúa, cụ ra lệnh dừng xe lại. Như mọi khi, cụ vội mở cửa xe bước ra trước. Khi cụ đã đứng thẳng lên, hai tay chống vào mạng hông, mặt vuông góc với cánh đồng, thì chúng tôi mới dám mở cửa bước ra theo. Cùng lúc đó, theo thường lệ, lái xe b