ũi
thuyền, người nông dân cùng đường này chèo đưa vợ con và mấy giạ lúa ăn, lúa
giống cuối cùng, mỗi ngày một đi sâu vào rừng rậm.

Hai vợ chồng che một túp lều bên cây tràm độc
chiếc, để lấy nơi làm phương hướng tìm về. Và họ ra sức khai phá... Họ làm đủ
các thứ nghề để sinh sống qua ngày. Từ giữa chỗ ướt mù sương lam chướng khí,
chung quanh chỉ còn nghe tiếng vượn hú, tiếng beo gầm, dù phải chịu đựng không
biết bao gian nan cơ cực, nhưng cuộc sống của họ thảnh thơi dễ chịu hơn lúc còn
chung đụng với những con người đã cầm vận mệnh họ trong tay trước kia.

Như thế đó? Sức khỏe của một người đàn ông
thật thà chỉ biết nai lưng ra làm lụng, và sắc đẹp của một người đàn bà nghèo
chung trinh là mối bất hạnh đã dắt tai họa vào cái gia đình cố nông này. Chồng
thì bị bóc lột đến cùng kiệt sức lực, vợ thì luôn bị đe dọa cưỡng bức. Còn bọn
ăn trắng mặc trơn, không làm gì động đến móng tay, thì vẫn mâm cao cỗ đầy, lên
xe xuống ngựa, muốn cho ai sống thì sống, muốn bắt ai chết thì chết? Sao trời
nỡ bất công làm vậy?

Đó là câu chuyện về nguồn gốc gia đình của
ông Hai bà Hai - gia đình bố mẹ nuôi tôi - mà tôi được biết qua nhiều lần kể
của bà mỗi lúc bà kể một quãng, có khi không ra đầu ra đũa gì, có khi đoạn
trước nói thành đoạn sau. Cả không gian và thời gian lẫn lộn đã chìm vào lớp sương
mù ký ức trong những năm cơ cực đầu tắt mặt tối, lần lần được bà khơi dậy, mỗi
lúc lại hiện lên rõ nét trước mắt tôi.

Cuộc sống chung quanh tôi giờ đây đã khác xa
với những bài học ở nhà trường đế quốc trước kia biết bao. Con ở đây với tía?
Tía má nghèo lắm, chẳng có gì đâu.

- Nhưng con cứ tin rằng cuộc sống của con
không đến nỗi như cuộc đời đau khổ của tía má ngày xưa! - má nuôi tôi một hôm
đã bùi ngùi cầm tay tôi nói như vậy.

Tôi đẩy má nuôi tôi ra, nước mắt chảy giàn
giụa mà không biết rằng mình đang khóc. Tôi bảo bà:

- Đánh chết cha thằng Tây và bọn chủ điền kia
thì hết khổ thôi. Bây giờ không phải như ngày xưa nữa... Bây giờ mình đã độc
lập rồi, má không biết à. Má đừng ngồi đây gọi trời. Trời làm gì có mà gọi.

Má nuôi tôi ngả người ra sau, nhìn tôi bằng
cặp mắt vừa ngạc nhiên vừa có phần lo sợ cho tôi. Nhưng rồi bà cũng mỉm cười,
gật gật đầu. Không biết bà có hiểu ý tôi muốn nói gì không? Mà bà làm sao hiểu
được, vì chính tôi cũng chưa nói ra được một cách rành rọt những ý nghĩ sôi sục
vừa mới thành hình trong đầu óc thơ bé của tôi kia?

Má nuôi tôi đưa tay lau một giọt nước mắt còn
đọng trên má tôi. Lần đầu tiên, tôi nhìn thấy giọt lệ mình long lanh trong
suốt, lăn rơi trong bàn tay nhăn nheo của một bà lão nghèo đã cúi đầu gánh chịu
không biết bao nhiêu nỗi bất hạnh gần suốt cả đời người. Có phải giọt nước mắt
nào cũng là biểu hiện của ủy mị và hèn yếu đâu.



Má nuôi tôi là một người
thuộc khá nhiều chuyện cổ tích và biết hầu hết mọi cung cách làm ăn của những
người nông dân nghèo ở khắp mọi vùng Nam Bộ. Có điều là trong tất cả những mẩu
chuyện bà kể, chuyện nào cũng pha đượm ít nhiều tính chất thần bí, và bà tin
tưởng một cách ngây thơ ở "mệnh trời". Dù vậy tôi cũng thích nghe,
thích gợi cho má nuôi tôi kể để tôi nghe say mê...

Thằng Cò còn giống mẹ ở chỗ hay mê tín dị
đoan. Nó là một đứa chúa sợ ma! Bao
giờ nghe kể chuyện trong lúc ban đêm, mặc dù đã lớn tuồng như vậy mà lúc nào nó
cũng nhảy vào lòng má, ngồi rụt lại như một đứa trẻ con.

Tía
nuôi tôi hiền lành, ít nói. Ông thường ngồi lặng lẽ đánh những sợi dây gai hoặc
giũa lưỡi câu, miệng không rời cái tẩu thuốc lá hình thù kỳ dị làm bằng một gốc
ớt hiểm rừng.

Má
nuôi tôi kể cho chúng tôi nghe đủ thứ chuyện. Từ những chuyện "Cá bống hai
hang, cá trê hai ngạnh, tôm càng hai râu "rất ngây ngô, trẻ con, sang
chuyện săn nai, săn khỉ qua rừng, qua chuyện cuộc đời chú Võ Tòng - con người
kỳ dị mà tôi đã được gặp một đêm tối ở bờ sông - đến chuyện ma cá sấu, ma cọp,
ma nam... mà người nghe yếu bóng vía, dù là người lớn đi nữa, cũng không dám bước
ra xa nhà đi đái. Dáng như chuyện nào thằng Cò cũng đã nghe mẹ kể rồi. Nó chẳng
chú ý mấy, chỉ hong hóng, chực nghe bà quên mất một đoạn nào đó, thì lập tức
chen vào bổ sung ngay, rồi lại nheo mắt nhìn tôi như muốn nói: "thấy chưa,
má tao còn không nhớ bằng tao vì mày ở chợ vô đây, rồi còn phải học tao
nhiều!" Cái thằng đen trũi, cổ dài ngoằng như cổ cò ma, nhiều lúc tỏ ra
"ta đây" một cách khinh khỉnh, dễ ghét. Ngoài mặt tôi từng tỏ ra
không phục, nhưng trong bụng tôi vẫn chịu là nó khôn ranh, hiểu biết hơn tôi
nhiều. Nó dạy tôi cách hiểu các thứ bẫy, đặc tính của nhiều con thú, và nó đã
dắt tôi đi gần thuộc hết các lối ngoắt ngéo trong rừng

-
Tía ơi? Để con dắt thằng An đi câu rắn một bữa nghe tía!

Một
buổi chiều, đột nhiên thằng Cò hứng lên, đề nghị với bố như vậy. Tía nuôi tôi
bị con cá ngát đâm vào bắp chân, hôm nay chân còn sưng tướng, chưa đi được. Ông
hỏi:

-
Đi không có tao, thằng An thì chưa biết gì, liệu một mình mày có làm nên trò
trống gì không đấy? Thôi, để lúc khác con ạ!