cả gánh nặng đang đè trĩu lên vai ông. Tại sao ông Bạch lại buồn? Có phải vì mối tình éo le kia chăng? Tôi đột nhiên lên tiếng:

- Tôi không tin là ông đang đứng trên bờ vực vì ông là người đàn ông giàu nghị lực, có thể giữ vững tương lai của mình được.

Ông Bạch lượm một cành cây khô bên bờ, quấy nhẹ vào nước:

- Không ai có thể tự cho rằng mình nắm được tương lai của chính mình, vì người thông minh nhất chính là người bất lực nhất.

Câu nói thật lạ! Tôi chống tay lên đùi, ưu tư. Ông có dáng dấp của một kẻ ẩn sĩ, tư tưởng thật hàm súc, tôi dành cho ông một tình cảm thật đặc biệt. Phải chăng ông đã không còn tự chủ được mình vì đã yêu một người con gái nhỏ hơn mình những hơn hai mươi ngoài tuổi? Ông buồn vì không thể nào mở miệng trình bày cho cha mẹ nàng hiểu được tình yêu chân thật của mình? Nhìn nét sầu trên khuôn mặt ông, đôi mắt buồn vẫn còn vẻ say mê. Ông Bạch nhìn tôi rồi đột nhiên hỏi:

- Tại sao cô lại nhìn tôi như vậy? Cô định tìm bí mật gì ở tôi?

Tôi gật đầu:

- Vâng, tất cả những nhân vật ở xứ này đều rất khó..."khó đọc".

Đột nhiên nhớ tới lần thứ nhất gặp ông Bạch, chúng tôi đã từng cho rằng mỗi một người là một quyển sách rắc rối.

- Cô định viết như Phong đã cho tôi biết đấy à?

- Vâng, nhưng tôi không đủ khả năng.

Ông Bạch vẫn giữ thái độ thờ ơ:

- Thế cô định viết về loại gì? Thời bây giờ việc viết lách tôi thấy dễ dàng quá, nhất là loại văn hiện thực, chỉ cần đem chữ nghĩa đảo lộn thứ tự cho khó hiểu, cho lạ một chút, hoặc lặp đi lặp lại nhiều lần một cách thật lập dị là thành công rồi.

Tôi phì cười, nói chuyện về văn học coi bộ thích thú đấy:

- Có lẽ ông đã xem nhiều sách lắm. Nhưng tôi không thích viết những điều khó hiểu, văn học là công cụ để biểu lộ tư tưởng, nếu viết một tác phẩm chỉ để cho chính mình hiểu thôi, thì sợ rằng việc tỏ bày tư tưởng của mình cũng chẳng đem lại lợi ích gì cả. Tôi viết những thứ đó để làm gì? Tôi chỉ mong rằng mình có thể viết theo lối văn bình dị dễ hiểu hơn là viết theo lối siêu thực. Trào lưu văn hóa của thế hệ trẻ như đám rừng mù tịt, tôi không thích theo trào lưu đó.

Ông Bạch ngồi thẳng người lên, ông bắt đầu hứng khởi:

- Cô có biết nguyên nhân của trào lưu đó nằm ở chỗ nào không? Bọn trả bây giờ buồn vì nhiều thứ vây quanh: Vấn đề chiến tranh, hôn nhân, học hỏi, giao thiệp...Đời sống là một mối lo thường trực, họ như người đi lạc giữa rừng sâu. Họ cảm thấy bị bỏ rơi-cả một thế giới bị bỏ rơi- Thế là họ lao đầu vào. Có một số ý thức được vấn đề nhưng có một số đua đòi theo mốt...Kết quả là nền văn học hiện đại trở thành một nền văn học lạc lõng, buồn chán. Ông nhìn tôi cười, rồi tiếp:

- Nếu thật sự cô thích viết văn thì hãy cố gắng viết, đừng để mình đi lạc, hãy mở mắt thật to để tìm hiểu đời sống của mọi người.

- Mong rằng tôi sẽ tỉnh táo trong vấn đề. Theo ông thì một tác phẩm lớn có cần phải cao siêu gút mắc không?

Ông Bạch suy nghĩ một chút:

- Theo tôi thì Hồng Lâu Mộng văn chương bình dị, phổ biến rộng rãi, nhưng có ai dám nói nó là không hay đâu? Nhưng thật sự con người vẫn quí trọng những cái gì cao siêu hơn, dù biết rằng văn chương không thể dùng thước tất ngắn dài để đo lường sự hay dở. Do đó theo tôi giá trị của một tác phẩm không phải là sự tán thưởng riêng rẽ của độc giả hay của phê bình gia hiện đại. Mà tác phẩm nào được trường tồn với thời gian là tác phẩm hay, vì nếu dở, nó sẽ bị đào thải. Do đó tôi nghĩ, nếu là nhà văn chân chính họ sẽ viết tác phẩm theo đúng ý của họ, ý thức được trách nhiệm của mình đối với đứa con tinh thần của mình là được rồi.

- Như thế là ông đã phủ nhận giá trị của việc phê bình văn học? Tôi trái lại, tôi nghĩ rằng nó cũng rất cần thiết trong việc giúp đỡ độc giả chọn lực món ăn tinh thần riêng cho mình.

Ông Bạch cười:

- Tôi không phủ nhận giá trị của việc phê bình nghệ thuật, nhưng muốn làm một nhà phê bình chân chính là một việc khó khăn, phải có trình độ thưởng thức văn chương cao, phải khách quan mới là vấn đề khó khăn. Nếu một nhà phê bình mà thiên vị thì làm sao giúp ích được độc giả trong việc chọn lựa tác phẩm chứ? Đó là chưa nói đến cái thời đại đầy nước mắt đầy chua cay này. Có rất nhiều người buồn bực chuyện riêng tư, hoặc bất đắc chí, muốn tìm cơ hội để chửi người khác cho sướng miệng, việc phê bình văn học đã bị lạm dụng trắng trợn làm độc giả tối tăm mặt mũi không biết phải chọn lựa thế nào, và ngay cả những nhà văn cũng không biết mình nên chọn một lối viết nào cho thích hợp nữa. Trong trường hợp này phê bình văn nghệ thuật bị mất giá và độc giả sẽ nghi ngờ giá trị của chính nó.

Tôi hơi khó chịu:

- Tôi không hoàn toàn đồng ý với sự nhật xét của ông.

- Tôi cần cho cô biết là nãy giờ tôi chỉ bàn về nền bình văn học ở xứ ta thôi. Khó mà thiết lập được một nền phê bình văn học chân chính. Tôi nghĩ là việc phê bình chỉ là cái nhìn của một người đối với một tác phẩm, nó chỉ có thể cung cấp ý kiến cho độc giả lựa chọn, chứ không thể dùng làm mực thước để đo giá trị của một tác phẩm.

Tôi hiểu ý ông Bạch một chút, đưa tay chống cằm tôi nói:

- Theo ý ông thì khi viết về một nhân vật nào t