ắt đầu từthời Nam Tống, trong Di kiến chí, yếu tố ma quỷ đã chính thức xâm nhậpvào trong các câu chuyện cổ. Tôi cho rằng hiện tượng này ít nhiều cóliên quan đến những hạn chế nhất định trong khả năng trị quốc của triềuđình đương thời, do đó có thể lý giải phần nào nguyên nhân khiến cho sốlượng các vụ treo cổ tự vẫn ngày một gia tăng trong xã hội thời kỳ đó.Tuy nhiên, điều này chúng ta sẽ từ từ bàn đến sau.

Hình ảnh những hồn ma treo cổ tự vẫn trong Di kiên chí đương nhiên vẫn giữ được vẻ bềngoài xinh đẹp có sức cuốn hút, hấp dẫn như những hồn ma thời Đường.Chắc hẳn nếu không có được dung mạo mê hoặc như thế thì làm sao có thểdụ dỗ những kẻ si tình say đắm đến điên đảo. Tất nhiên, trong số đó hihữu cũng có những hồn ma treo cổ mà không có được vẻ bề ngoài hấp dẫn.Có những đôi lứa đang yêu nhau nồng thắm, nhưng khi một người bị vạchtrần thân phận thực là một hồn ma treo cổ thì họ thành ra xa lạ, trở mặt thành thù, rồi xuất hiện những tình cảm oán hờn lẫn nhau. Có thể thấy,từ thời Nam Tống trở đi, mặt “Ác” trong những hồn ma treo cổ đã dần dầnbộc lộ. Trong Di kiên ất chí, quyển hai mươi Đồng ngân tượng, có đoạnmiêu tả lại cảnh đối đầu giữa hồn ma treo cổ và người tình sau khi trởmặt nhau: “Từ trên xà nơi chính giữa gian nhà, hai hồn ma cùng thè rahai cái lưỡi dài hơn hai thước để tiêu diệt lẫn nhau.” Hình ảnh hai cáilưỡi dài dữ tợn lao vào tương tàn, sát hại lẫn nhau quả thực từ trướcđến nay chưa bao giờ có trong lịch sử văn học.

Với tư cách làloại hồn ma hung dữ, hình ảnh “lệ quỷ” trở nên rất đáng thương nhưngcũng vô cùng đáng sợ. Đương nhiên, hình ảnh này có sự liên hệ mật thiếtvới dung mạo người chết khi treo cổ tự vẫn: lưỡi thè ra, mắt nhìn trừngtrừng vẻ hung dữ, cổ ngoẹo sang một bên, tóc thả rũ rượi… Từ những hìnhảnh trong thực tế đó, khi bước vào các câu chuyện ma quỷ bao giờ cũng có sự khuếch trương, phóng đại đến mức nào, thì bao giờ người viết cũngdụng công miêu tả chi tiết cái lưỡi như một điểm nhấn không thể thiếukhiến hình ảnh người chết hiện lên thêm phần rùng rợn, kinh hãi.

Cũng bắt đầu từ thời Nam Tống, xuất hiện một số câu chuyện về những hồn matreo cổ không thể đầu thai chuyển kiếp. Những hồn ma ấy mãi mãi nằm sâutrong lòng đất, giữa chốn u minh tăm tối, tĩnh mịch, lạnh giá. Di kiênchi chí canh tập, cuốn sáu với tên gọi Xứ Châu khách điện, Tam chí dântập, cuốn chín mang tên Tiêu dân kiến hồ nhất ti, hay trong Tam chí dãtập, cuốn bốn có tên Phó cửu Lâm tiểu nữ… đều ghi chép lại những chuyệncó liên quan đến vấn đề nêu trên. Linh hồn những người treo cổ tự vẫnmột khi đã không thể đầu thai thì họ chỉ có thể lưu lạc giữa chốn trầngian mà gây chuyện, quấy phá làm hại dân lành. Những linh hồn ấy phảiđợi đến khi có người trần làm công đức thờ cúng, làm lễ giải hồn thì mới có cơ hội chuyển thế đầu thai kiếp khác. Nhưng điều làm chúng ta bănkhoăn là tại sao có những người nguyện treo cổ tự vẫn để giữ gìn phẩmgiá sáng trong, để giữ vững cái đạo trung, hiếu, tiết nghĩa của ngườiquân tử, hay cả những kẻ đáng thương vì không may rơi vào hoàn cảnh trớtrêu, phải đi tới bước đường cùng tự tìm đến cái chết, họ khi còn sốnghoặc là những kẻ đáng thương, hoặc là những người đáng kính, vậy tại sao khi chết, những vong hồn ấy đều khiến người dân sợ hãi, thậm chí làghét bỏ đến như vậy?

Không những thế, một thời gian rất lâu sau,đến triều đại nhà Minh lại xuất hiện hồn ma treo cổ tự vẫn bắt buộc phải có “Cầu đại[17'>” mới có thể đầu thai chuyển thể được. Thẩm Đức Phùtrong Vạn lễ dã hoạch biên có đoạn viết: “Theo truyền thuyết, hễ có mộtngười treo cổ tự vẫn ắt phải tìm một người khác thế mạng cho mình thìmới có thể đầu thai sang kiếp khác.” (Điều này cũng được nói đến trongmột cuốn sách khác có tên là Liễu phàm tứ huấn) Có lẽ chính nguyên nhânnày đã khiến cho những hồn ma treo cổ càng trở nên đáng sợ hơn với conngười nơi dương thế. Và tất nhiên, để có thể đầu thai chuyển kiếp được,những hồn ma này đã không tiếc dùng những thủ đoạn lừa gạt, dụ dỗ thậmchí là cưỡng ép người khác tự tìm đến cái chết trên xà nhà hiu quạnh.Cho dù khi còn sống những hồn ma này là những người trung nghĩa, lươngthiện, nhưng khi chết tất cả những phẩm chất ấy đã thay đổi hoàn toàn,họ trở thành con người ích kỷ đến độ vô liêm sỉ. Viên Mai trong Tử bấtngữ, cuốn mười sáu Liễu như thị vi lệ[18'> đã ghi chép lại những điều mờám trong nhân gian: những hồn ma treo cổ không chỉ dụ dỗ con người ta đi đến quyết định tự tìm cái chết trên xà nhà, mà còn xui khiến rất nhiềungười dân treo cổ hàng loạt. Những hồn ma khi còn sống có nhân phẩm,tướng mạo trong sáng, tuấn tú còn như vậy, huống hồ những bọn chuyên làm hại người khi sống, chuyện khi chết có lẽ cũng chẳng cần bàn luận thêm.

[17'> Tức là người dương thế cầu khẩn cúng tế.

[18'> Liễu rủ như nhỏ lệ.

Dưới ngòi bút tinh tế, sắc sảo của Viên Mai, những câu chuyện ma quỷ được kể bao giờ cũng ẩn chứa nhiều bài học nhân sinh sâu sắc. Theo nhà văn,những hồn ma treo cổ tự vẫn mà linh hồn chưa siêu thoát vẫn thường langthang khắp chốn dương gian để tìm người thế thân phù hợp với mình, phầnlớn đều là những kẻ